پژوهش های بین رشته ای ادبی

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

تحلیل و بررسی غیریت سازی در اشعار فدوی طوقان و سپیده کاشانی از دیدگاه نظریه گفتمان لاکلائو و موفه

نعیمه آقانوری؛ مهبود فاضلی؛ شکوه السادات حسینی؛ حسین آقاحسینی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.46304.1736

چکیده

این مقاله با روش تحلیلی، به بررسی تطبیقی اشعار سپیده کاشانی، شاعر پایداری ایران و فدوی طوقان، شاعر پایداری فلسطین از دیدگاه نظریه تحلیل گفتمانی لاکلائو و موفه می‌پردازد. شعر پایداری در دهه‌های اخیر خصوصاً در ایران و فلسطین مورد توجه ویژه واقع‌شده و رشد کمّی و کیفی قابل ملاحظه‌ای داشته است. این نوع شعر به دلیل تقابل با جبهه دشمن، ... بیشتر

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

تحلیل تطبیقی کهن الگویی جلوه‌های طبیعت در شعرهای رزا جمالی و غاده‌السمّان

فاطمه تقی‌نژاد؛ محتشم محمدی؛ علی محمد محمودی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

یکی از ساختارهای بنیادی در شعر رُزا جمالی و غاده‌السّمّان تفکر اسطوره‌ای است. از آنجا که این دو شاعر از لحاظ شیوۀ استفاده از واژگان و عناصر زبانی زنانه شباهت‌های بسیاری با هم دارند، اشعارشان از جنبۀ عناصر زبانی مشترک و دارای کهن الگو، تحلیل تطبیقی شده است؛ بنابراین روش انجام پژوهش تطبیقی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بوده است. یافته‌ها ... بیشتر یکی از ساختارهای بنیادی در شعر رُزا جمالی و غاده‌السّمّان تفکر اسطوره‌ای است. از آنجا که این دو شاعر از لحاظ شیوۀ استفاده از واژگان و عناصر زبانی زنانه شباهت‌های بسیاری با هم دارند، اشعارشان از جنبۀ عناصر زبانی مشترک و دارای کهن الگو، تحلیل تطبیقی شده است؛ بنابراین روش انجام پژوهش تطبیقی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد هر دو شاعر بر اساس اندیشه و عاطفۀ زنانه‌ از عناصر و جلوه‌های طبیعت استفاده کرده‌اند و حضور این عناصر و مفاهیم مثل زمین، دهلیز، دریا، اقیانوس، درخت و ... ریشۀ کهن‌الگویی دارند؛ درواقع هر دو شاعری دارای سرشت و ذهنیتی متأثر از ضمیر ناخودآگاه هستند و تصاویر شعر آنها فراتر از مرزها و محدودیت‌های مردسالارانه محسوب می‌شود. همچنین عناصر کهن‌الگویی زنانه (رویش، زایش، حیات، جاودانگی و مرگ) در اشعار این شاعران برجسته است. رزا جمالی، زایش و حیات را از طریق تشبیه خود به کلمۀ زنانه «زمین» و غاده‌السمان جاودانگی زنانه را از طریق همانند دانستن خود با «درخت و جنگل» نشان داده است. از لحاظ ذهنیت زنانه باید گفت زبان جمالی نسبت به زبان غاده مبهم‌تر و زنانه‌تر است. همچنین وحدت و جاودانگی در شعر جمالی بیشتر از غاده دیده می‌شود.کلمات کلیدی: ادبیات تطبیقی؛ رزا جمالی؛ غاده‌السمان؛ طبیعت؛ اسطوره؛ کهن‌الگو

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

بررسی تطبیقی فرهنگ «داشتن» و هنر «بودن» در آراء غزالی و روانشناسان کمال‌گرا (با تکیه بر مزلو و فروم)

نرگس جعفری؛ سید محسن حسینی موخر؛ سید علی قاسم زاده

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

روانشناسی کمال، با موضع‌گیری در مقابل دو مکتب مطرح زمان خویش، یعنی رفتارگرایی و روانکاوی، کوشید جنبه‌های مغفول ماهیت انسان را در کانون توجه خود قرار دهد و در همین راستا بود که دو روانشناس مشهور، آبراهام مزلو و اریک فروم، در پژوهش‌ها و تحقیقات خود، نظریة «هنر بودن» را مطرح کردند؛ یعنی هنر به کارگیری تمامی توانایی‌های آدمی ... بیشتر روانشناسی کمال، با موضع‌گیری در مقابل دو مکتب مطرح زمان خویش، یعنی رفتارگرایی و روانکاوی، کوشید جنبه‌های مغفول ماهیت انسان را در کانون توجه خود قرار دهد و در همین راستا بود که دو روانشناس مشهور، آبراهام مزلو و اریک فروم، در پژوهش‌ها و تحقیقات خود، نظریة «هنر بودن» را مطرح کردند؛ یعنی هنر به کارگیری تمامی توانایی‌های آدمی که تنها از طریق رهایی از «داشتن» ها یعنی، خودشیفتگی، خودخواهی و خودپسندی می‌توان به آن دست یافت. گفتنی است که فروم صراحتا واژة «داشتن« را به کار برده؛ اما مزلو «داشتن» را با هرمی از سلسله‌مراتب نیازها نشان می‌دهد که برای رسیدن به خودشکوفایی باید تا حد لازم آن‌ها را برآورده کرد. از طرف دیگر به دلیل توجه ویژه غزالی به انسان و کمال او، در کتاب عرفانی و اخلاقی‌ای چون کیمیای سعادت، می‌توان این نظریه را واکاوی کرد. این پژوهش بر آن است تا با روش تحلیل محتوای کیفی و شیوة استقرایی شکل فرهنگ «داشتن» و هنر «بودن» در اندیشة غزالی و روانشناسان کمال را مشخص کند. یافته‌ها حاکی از آن است که غزالی هم‌چون روانشناسان کمال، با شناخت جامعی که از انسان دارد به نیازها و لذایذ او توجه داشته؛ اما ماندن در آن‌ها را شایستة انسان نمی‌داند و باور دارد انسان برای هدفی والاتر خلق شده است که آن هدف را با جلوه‌هایی از «بودن» نشان می‌دهد؛ هرچند به دلیل نوع نگاه «خدامحور» و «انسان‌محور» این دو دیدگاه تفاوت‌هایی با هم دارند.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

تحلیل پژوهش‌های انجام شده دربارۀ معراج‌نامه‌های فارسی با رویکرد بینارشته‌ای

ابراهیم خدایار؛ سمیرا شفیعی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

تنوّع موضوعات و پراکندگی تحقیقات انجام‏شده در زمینۀ معراج‏نامه‏ها، چشم‏انداز گسترده‏ای در دو دهۀ اخیر پیش روی پژوهشگران میان‏رشته‏ای در ایران گشوده‏است. در جستار حاضر، به روش فراتحلیل، این پژوهش‌ها و سیر نگارش آنها را شناسایی، دسته‏بندی و بررسی کردیم. دستاوردهای این پژوهش آینده‌پژوهی در زمینۀ تحقیقات حوزۀ معراج ... بیشتر تنوّع موضوعات و پراکندگی تحقیقات انجام‏شده در زمینۀ معراج‏نامه‏ها، چشم‏انداز گسترده‏ای در دو دهۀ اخیر پیش روی پژوهشگران میان‏رشته‏ای در ایران گشوده‏است. در جستار حاضر، به روش فراتحلیل، این پژوهش‌ها و سیر نگارش آنها را شناسایی، دسته‏بندی و بررسی کردیم. دستاوردهای این پژوهش آینده‌پژوهی در زمینۀ تحقیقات حوزۀ معراج را هدف‌مند کرده، مسیر انتخاب موضوع مناسب پژوهشی را برای پژوهشگران علاقه‌مند به این حوزه روشن‏تر خواهد کرد. براساس نتایج تحقیق، معراج تا به امروز، در حوزه‌های ادبی، دینی، تاریخی - اسطوره‌شناختی، عرفانی، فلسفی، هنری و بینارشته‌ای، موضوع پژوهش‌های محض متعددی بوده است. این تحقیقات عموماً با روش توصیفی تحلیلی، رویکرد تطبیقی و مقایسه‌ای، و بر مبنای ساختارِ مقدمه، بحث، نتیجه و منابع نشر یافته‌اند؛ با این‏همه، جای خالی پاره‌ای از رویکردهای پژوهشی در آنها دیده می‌شود: بررسی معراج از منظر رویکردهای نوین نقد ادبی و بینامتنی؛ درک عناصر اعتقادی اعصار مختلف؛ پیگیری مباحث نمادین حکمی، عرفانی و مذهبی در معراج‌نگاری‌ها؛ درک دیدگاه فقهای ادیان مختلف در باب معراج؛ ردیابی آیات و احادیث معراج در آثار مختلف؛ غنی کردن منابع مطالعاتی در حوزۀ معراج؛ رسیدن به الگوی جهانی قابل قبول برای بررسی معراج‌نامه‌ها و معراج‌نگاری‌ها؛ درک بهتر ایدئولوژی معراج‌نویسان و معراج‌نگاران؛ و درک انواع فضاسازی‌ها در معراج‌نگاری‌ها بخشی از این رویکردهاست.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

تحلیل نشانه شناختی باب «شیر و گاو» کلیله و دمنه براساس نظریه سبک زندگی اریک لاندوفسکی

فاطمه زمانی؛ ابراهیم کنعانی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

مسألۀ سبک زندگی، یکی از مباحث مهمی است که در نشانه‌شناسی اجتماعی طرح می‌شود. جایگاه سوژه به‌منزلۀ ساحتی گفتمانی بازنمایی می‌شود که در تعاملات بین‌سوژه‌ای زیسته و در بستری گفتمانی تحقق پذیرفته‌است. این ساحت گفتمانی، بر قراردادهای اجتماعی- فرهنگی استوار است که براساس آن، سوژه با ابژه‌ها و کنش‌های دیگر تعامل برقرار می‌کند. اریک ... بیشتر مسألۀ سبک زندگی، یکی از مباحث مهمی است که در نشانه‌شناسی اجتماعی طرح می‌شود. جایگاه سوژه به‌منزلۀ ساحتی گفتمانی بازنمایی می‌شود که در تعاملات بین‌سوژه‌ای زیسته و در بستری گفتمانی تحقق پذیرفته‌است. این ساحت گفتمانی، بر قراردادهای اجتماعی- فرهنگی استوار است که براساس آن، سوژه با ابژه‌ها و کنش‌های دیگر تعامل برقرار می‌کند. اریک لاندوفسکی، نشانه‌شناس اجتماعی، در بررسی ارتباطات اجتماعی، براساس ارتباط گروه «مرجع» و «دیگری»، چهار نوع «سبک‌ مختلف زندگی» را شناسایی کرده‌است که عبارتند از سبک زندگی «اسنوب»، «داندی»، «آفتاب‌پرست» و «خرس». سابقۀ طولانی نظام طبقاتی در ایران و تداوم آن در دوران اسلامی تا پیش از مشروطیت، سبکهای زندگی متفاوتی را سازماندهی کرده‌است. در آثار ادبی و به‌ویژه آثار تعلیمی برخورد گروه حاکم با گروه‌های زیردست انعکاس یافته‌است. کلیله و دمنه نیز از جمله آثاری است که به شیوه‌ای تمثیلی و نمادین ارتباط گروه حاکم و زیردست در آن بازنمایی شده‌است. مقالۀ حاضر با استفاده از رویکرد اریک لاندوفسکی به بررسی سبک‌های مختلف زندگی در باب «شیر و گاو» کلیله و دمنه پرداخته‌است. نتیجۀ بررسی حاضر نشان می‌دهد که دمنه اسنوب‌وار با شبیه‌سازی خود با گروه مرجع دو نوع سبک‌زندگی درباریان( فدائیان و غدراندیشان) را بازنمایی می‌کند. کنش رفتاری کلیله نیز همانند «داندی» به تمایز از گروه مرجع درباری تمایل دارد. گاو نیز ابتدا همانند «آفتاب‌پرست» به‌ناچار به تقلید از گروه مرجع میپردازد و در پایان همانند «خرس» با رفتاری نابهنجار موجب هلاکت خویش می‌گردد. شیر که نماد قدرت مطلق است با در پیش گرفتن سبک رفتاری نابهنجار «خرس» از خصوصیات پادشاه مطلوب فاصله می‌گیرد.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

بررسی میزان جنسیت زدگی زبان در دو اثر از صادق هدایت و آنتون چخوف (زنی که مردش را گم کرد- بانو با سگ ملوس)

ساچلی امامی علی بنه سی؛ شهرام همت زاده

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

چکیده:آثار ادبی و مسائل اجتماعی با هم ارتباط تنگاتنگی دارند. چنانکه با بررسی آثار بزرگ ادبی می توان به نکات ظریف اجتماعی پی برد. از جمله مسائل مهمی که همواره در طول تاریخ ذهن بشر را به خود مشغول داشته مساله زن و جایگاه او در جوامع مختلف می باشد.بر این اساس این مقاله درصدد است تا با مطالعه مضمون جنسیت زدگی در دو اثر از صادق هدایت «زنی ... بیشتر

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

بلاغت روایت در قصه‌های مجید

افسانه غیاثوند؛ مهرداد اکبری گندمانی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

هر روایتی از عناصری تشکیل شده است که این عناصر روایی نیز با تکیه بر روایت‌شنو و مفاهیم کانونی شده در آن، شکل و شیوه‌های خاصی به خود می‌گیرند. بلاغت روایت، ناظر بر تأثیرگذاری روایت بر روایت‌شنو است که این مهم نیز نشان از خلق آگاهانۀ روایت‌ها برای انتقال مفاهیم دارد. قصه‌های مجید از جمله آثار داستانی هستند که با محور بازنمایی جهان ... بیشتر

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

اسطوره؛ از روایت هستی‌شناسانه تا ابزار سلطه تبیین نسبت اسطوره و سلطه در رمان شوهرآهوخانم

جعفر فسائی؛ سمیه رضایی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

اسطوره‌ در غالب تعاریف، به خواست‌های جمعی انسان‌ها تعبیر شده‌است. این خواست‌ها گاه به منظور تفسیر و توجیه پدیده‌های اسرارآمیز طبیعت، گاه در شکل ضدروایتی در برابر روایت نیستی و مرگ و گاه در شمایل آمال و خواست‌های دور از دسترس انسان، تبلور یافته است. در کنار این طیف از تعاریف، و بر مبنای رویکردهای فکری-فلسفی معاصر حول محور مفاهیمی ... بیشتر اسطوره‌ در غالب تعاریف، به خواست‌های جمعی انسان‌ها تعبیر شده‌است. این خواست‌ها گاه به منظور تفسیر و توجیه پدیده‌های اسرارآمیز طبیعت، گاه در شکل ضدروایتی در برابر روایت نیستی و مرگ و گاه در شمایل آمال و خواست‌های دور از دسترس انسان، تبلور یافته است. در کنار این طیف از تعاریف، و بر مبنای رویکردهای فکری-فلسفی معاصر حول محور مفاهیمی از قبیل قدرت و ایدئولوژی، اسطوره‌ها را می‌بایست نه الزاماً برآمده از ذهن جمعی انسان پیشامدرن با کارکردهای فوق، بلکه نوعی گفتمان معطوف به قدرت تلقی کرد که در ظرف مناسبات قدرت ظهور می‌کند و همانند ابزاری به تعبیر آلتوسر ایدئولوژیک، در تقویت یا تضعیف گفتمانی خاص ایفای نقش می‌‌کند. از این چشم‌انداز و با چنین قرائتی از اسطوره، نسبت میان رمان شوهرآهوخانم و اسطوره را دنبال کرده‌ایم. نتایج نشان می‌دهد رمان شوهرآهوخانم در واقع شکل سکولار و زمینی شده اسطوره آفرینش است و این اسطوره با حفظ خطوط و چارچوب‌های کلی خود، در این اثر بسیار مهم و شناخته شده کدگذاری شده است. با قرار دادن اسطوره آفرینش در فرمول خوانش ویژه مقاله حاضر از اسطوره، یعنی گفتمان معطوف به قدرت، مشخص شد که کارکرد این اسطوره مطابق با مقتضیات، مسائل و پروبلماتیک عصر نویسنده، در جهت سرکوب یا دست‌کم مهار نیروهای گریز از مرکز- در اینجا یعنی زن تحول خواه-، به نفع نهاد قدرتی دیرپا به نام مردسالاری قرار گرفته‌است.

مشاهده مقاله

گفتمان‌های مفید در بازنمایی محیط زیست براساس متون عرفانی اسلامی

آمینه فیضی؛ رحمان مشتاق مهر

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

زبان شناسی زیست محیطی و به تبع آن تحلیل گفتمان محیط زیست در جست و جوی ایدئولوژی‌ها و الگوهای زبانی است که بتواند مردم را در حفظ و نگهداری محیط زیست تشویق و ترغیب نماید. به همین سبب آنها سه نوع گفتمان محیط زیست مخرب، گفتمان‌های دو پهلو و گفتمان‌های مفید را مطرح کرده‌اند. اگر چه رویکرد تحلیل گفتمان محیط زیست، بیشتر تجزیه و تحلیل متون ... بیشتر

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

نقد «هژمونی فرهنگی» در رمان آب‌نبات هلدار

محبوبه مباشری؛ الناز خجسته زنوزی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

«مطالعات فرهنگی» از جمله رویکردهای نوین نقد ادبی است که از ویژگی‌های بارز آن، می‌توان به مناقشه بین «فرهنگ متعالی» و «فرهنگ عامه» اشاره کرد. این رویکرد نظری، ادبیات عامه‌پسند را معرف فرهنگ روزمره می‌داند. از این رو، نحوة شکل‌گیری هویت، فرهنگ جنسیتی، آیین‌های اجتماعی و کارکردهای صنعت فرهنگ را در متون معاصر مطرح ... بیشتر «مطالعات فرهنگی» از جمله رویکردهای نوین نقد ادبی است که از ویژگی‌های بارز آن، می‌توان به مناقشه بین «فرهنگ متعالی» و «فرهنگ عامه» اشاره کرد. این رویکرد نظری، ادبیات عامه‌پسند را معرف فرهنگ روزمره می‌داند. از این رو، نحوة شکل‌گیری هویت، فرهنگ جنسیتی، آیین‌های اجتماعی و کارکردهای صنعت فرهنگ را در متون معاصر مطرح کرده، میان ادبیات و جامعه پیوندی عمیق‌تر برقرار می‌سازد و به تحلیل کارکردهای ابزاری ادبیات می‌پردازد؛ به‌ویژه آن دسته از کارکردها که موجب می‌شود طبقة حاکم، از ادبیات در جایگاه ابزاری برای کنترل رفتارها و واکنش‌ توده‌ها وام بگیرد. همین‌جاست که نظریة «هژمونی فرهنگی» شکل می‌گیرد و با برنامه‌ریزی کیفیت تولیدات ادبی، موجب تحکیم بقای حاکمیت می‌شود. در این میان، آبنبات هل‌دار اثر مهرداد صدقی، که طبق آمار وبگاه‌های گوناگون اطلاعات نشریات ایران در جایگاه سرآمد یکی از پنج اثر پرفروش‌ و پرمخاطب‌ داستانی دهة نود ارزیابی شده، از جمله داستان‌های عامه‌پسند است که از منظر ساختار هژمونی در مطالعات فرهنگی، می‌توان به نقد ابعاد گوناگون آن پرداخت. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، درصدد است مشخصه‌هایی عامه‌پسند این رمان را بر اساس رویکرد نظری استوارت هال بررسی کرده، آشکار سازد چگونه عنصر طنز در کنار فضاسازی‌های نوستالوژیک دهة شصت، بازتاب تصاویر خاطره‌انگیز و خوش از جنگ هشت ‌سالة ایران و عراق و تهمیدات نویسنده به‌منظور ارائة روایتی مطلوب حاکمیت از جنگ، برخلاف ظاهری رئالیستی‌اش، خصوصیاتی کاملاً غیررئالیستی به این اثر بخشیده است. در نتیجه، جایگاه اثری که می‌توان آن را قسمی از ادبیات جنگ نامید، در حد رمانی سرگرم‌کننده تقلیل یافته است.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

بررسی استعارۀ «دنیا به مثابۀ انسان» در حدیقه الحقیقه و مثنوی

سوسن موسائی؛ جهانگیر صفری؛ ابراهیم ظاهری عبدوند

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

از نظر لیکاف و جانسون، استعارۀ انسانانگاری، استعاره هستی‌شناختی است که از طریق آن‌، مفاهیم انتزاعی شخصیت انسانی می‌یابند و می‌توان به نگرش و کنش مورد نظرگوینده، دربارۀ شی یا پدیدۀ مورد وصف پی‌برد. هدف در این پژوهش نیز بررسی انسان‌انگاری دنیا در حدیقه‌الحقیقه و مثنوی است تا نشان داده شود این دو شاعر بیشتراز چه خصوصیات انسانی برای ... بیشتر از نظر لیکاف و جانسون، استعارۀ انسانانگاری، استعاره هستی‌شناختی است که از طریق آن‌، مفاهیم انتزاعی شخصیت انسانی می‌یابند و می‌توان به نگرش و کنش مورد نظرگوینده، دربارۀ شی یا پدیدۀ مورد وصف پی‌برد. هدف در این پژوهش نیز بررسی انسان‌انگاری دنیا در حدیقه‌الحقیقه و مثنوی است تا نشان داده شود این دو شاعر بیشتراز چه خصوصیات انسانی برای شخصیت‌بخشی به دنیا استفاده کرده‌ و از این طریق، چه نگرشی و کنشی در مخاطبان برانگیخته اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سنایی و مولانا با نسبت دادن ویژگی‌های جسمانی، اخلاقی و اجتماعی انسان، به دنیا، سبب شکل‌گیری استعارة «دنیا به مثابة انسان» شده‌اند. این استعاره، خود شامل دو استعارۀ جزئی‌ترِ «دنیا به مثابۀ زن» و «دنیا به مثابة انسانی با ویژگی اخلاقی- اجتماعی» است. زیر مقوله‌های استعارة «دنیا به مثابة زن» که بر اساس نوع شناخت از ازدواج و روابط خانوادگی ایجاد شده است، نشان می‌دهد در شعر سنایی، دنیای زن‌گون جلوة بیشتری دارد وبرخلاف مولانا که تنها دو ویژگی اخلاقی و اجتماعی این زن را به تصویر کشیده، در شعر سنایی این دنیای زن گون، ظاهری جسمانی و ناخوشایند نیز دارد که سبب دلزدگی جسمی و جنسی از آن می‌شود. در «استعارۀ دنیا به مثابة انسانی با ویژگی اخلاقی- اجتماعی»، نیز که بر اساس شناخت از تعامل اجتماعی شکل گرفته است، این دو شاعر به تصویرسازهای مشابهی از دنیا پرداخته‌اند؛ با این تفاوت که سنایی، دنیا را انسانی با دنیایِ درونی منفی به تصویر کشیده است؛ اما در شعر مولانا، انسانی است با ویژگی اخلاقی و اجتماعی مثبت و منفی.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

تحلیل جامعه‌شناختی آثار بهرام بیضایی بر اساس نظریۀ داغ ننگ اروینگ گافمن

عباس واعظ‌زاده؛ محمد صبری

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

اغلب شخصیت‌های آثار بهرام بیضایی، به‌خاطر همرنگ‌نشدن با اجتماع‌ و عرف غالب، برهم‌زدن مناسبات کهنه و داشتن جهان‌بینی‌ای متفاوت، مطرود جامعۀ خود هستند و داغ ننگ بر پیشانی دارند. بیضایی در پرداخت این شخصیت‌ها و کنش‌هایشان، بین ادبیات نمایشی و جامعه‌شناسی پل می‌زند و به این‌وسیله جامعه، رفتارها و مناسبات اجتماعی را به چالش می‌کشد. ... بیشتر اغلب شخصیت‌های آثار بهرام بیضایی، به‌خاطر همرنگ‌نشدن با اجتماع‌ و عرف غالب، برهم‌زدن مناسبات کهنه و داشتن جهان‌بینی‌ای متفاوت، مطرود جامعۀ خود هستند و داغ ننگ بر پیشانی دارند. بیضایی در پرداخت این شخصیت‌ها و کنش‌هایشان، بین ادبیات نمایشی و جامعه‌شناسی پل می‌زند و به این‌وسیله جامعه، رفتارها و مناسبات اجتماعی را به چالش می‌کشد. هدف این مقاله بررسی شخصیت‌های دوازده اثر از بهرام بیضایی با تکیه بر نظریۀ داغ ننگ اروینگ گافمن است. برای این منظور داغ ننگ‌های شخصیت‌ها، براساس نظریۀ یادشده، در سه دستۀ داغ‌های ظاهری و جسمانی، باطنی و شخصیتی، و نژادی و عقیدتی طبقه‌بندی و سپس زمینه‌ها و علل بروز داغ، نحوۀ برخورد شخصیت‌ها با آن، و همچنین میزان حقیقی‌بودن داغ ننگ‌ها توصیف و تحلیل شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که داغ ننگ شخصیت‌های آثار بیضایی بیشتر از نوع باطنی و شخصیتی، و نژادی و عقیدتی است. شخصیت‌های مرد آثار وی، افرادی روشنفکر، هنرمند، آگاهی‌بخش و متفاوت با زمانۀ خود هستند که جامعه به‌سبب این ویژ‌گی‌ها آن‌ها را طرد می‌کند و شخصیت‌های زن نیز افرادی باسواد، تابوشکن و مبارزند که اسیر هنجارهای مردسالارانه هستند و در پی یافتن استقلال، بروز هویت واقعی و احقاق حقوق اولیه، از طرف جامعه متحمل داغ ننگ می‌شوند.

مشاهده مقاله

پژوهشهای میان رشته ای ادبی

مواجهۀ فردوسی با ترومای فرهنگی؛ از شناخت تا واکنش

هادی یوسفی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1403

چکیده

روان‌زخم اجتماعی یا ترومای فرهنگی یک وام‌واژه از دانش پزشکی و یکی از مباحث جدید در حیطۀ جامعه‌شناسی فرهنگی است که در معنای آسیب‌های روانی فردی و اجتماعی به کار برده می‌شود و در زمان‌های مشخصی از قبیل جنگ و خشونت و... بر یک جامعه چیره می‌شود و افراد آن جامعه را به واکنش‌های خاصی وا می‌دارد، بررسی جامعه ایرانی در زمان حملۀ اعراب و ... بیشتر روان‌زخم اجتماعی یا ترومای فرهنگی یک وام‌واژه از دانش پزشکی و یکی از مباحث جدید در حیطۀ جامعه‌شناسی فرهنگی است که در معنای آسیب‌های روانی فردی و اجتماعی به کار برده می‌شود و در زمان‌های مشخصی از قبیل جنگ و خشونت و... بر یک جامعه چیره می‌شود و افراد آن جامعه را به واکنش‌های خاصی وا می‌دارد، بررسی جامعه ایرانی در زمان حملۀ اعراب و پس از آن؛ یعنی در زمان حکمرانی آنان بر ایران -که به صورت واضح به تخطئه‌ی فرهنگی، زبانی و هویّتی ایرانیان انجامید- نشان دهنده‌ی دچار شدن جامعه ایرانی به روان‌زخم یا همان ترومای فرهنگی است که واکنش‌های متعددی از مبارزه‌ی مسلحانه تا فعالیت‌های فرهنگی را به دنبال داشت، فردوسی یکی از افرادی است که با درکی آگاهانه از ترومای فرهنگی و شناخت شیوه‌های درمان آن، در مسیر احیای جامعه‌ی ایرانی گام نهاد، از این رو نوشتار حاضر به شیوه‌ توصیفی – تحلیلی و با ذکر نمونه، به بررسی راهبردهای فردوسی در راستای علاج روان‌زخم‌های جامعه‌ی ایرانی پرداخته است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که فردوسی سه راهبرد مشخص اندیشگانی، هویّتی و زبانی را مدّ نظر قرار داده و با سرایش شاهنامه همزمان هر سه راهبرد را پیش برده است و در نهایت به مخاطبان ایرانی در طول اعصار گوشزد کرده است که اگر ملتی بخواهد زنده بماند باید زبان خود را حفظ کند و حفظ زبان از نظر او برابر است با حفظ هویّت و هر آنچه به آن وابسته است.

مشاهده مقاله

تحلیل روانکاوانۀ شخصیّت دو قهرمان زن و مرد در رمان سووشون بر مبنای نظریّۀ «عصبیّت» کارن هورنای

دوره 2، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 191-220

https://doi.org/10.30465/lir.2020.33381.1215

چکیده

در این مقاله، دو شخصیّت‌ اصلی رمان سووشون (یوسف و زری) با نظریّۀ عصبیّت کارن هورنای تحلیل روانکاوانه شده‌اند. کارن هورنای شکل‌گیری سه تیپ شخصیّتی نابهنجار برتری‌طلب، انزوا‌طلب و مهرطلب را متأثّر از محیط نابهنجار دوران کودکی شخص و نوع واکنش او به نابهنجاری‌های محیط تربیت می‌داند. هورنای عامل اضطراب را اصلی‌ترین نشانۀ وجود تضاد ... بیشتر

خوانش میان‌رشته‌ای و پسا‌استعماری داستان مجنونِ لیلی

دوره 2، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 164-190

https://doi.org/10.30465/lir.2020.33668.1223

چکیده

بخش اول مقاله سعی بر آن دارد تا خوانش‌های جدیدی از داستان مجنون لیلی ارائه دهد. بخش دوم مقاله با رویکردی میان‌رشته‌ای و پسااستعماری به بررسی تاریخ سیر و تحول این داستان از ادبیات قرن هفتم هجری عربی تا اولین اقتباس اوپرایی آن در جهان اسلام (1908– در آذربایجان)، اولین اقتباس سینمایی آن به زبان مالایی (1933- در بنگلادش)، اولین پژوهش کاربردی ... بیشتر

بررسی و تحلیل ساختار و محتوای اشعار کتاب های فارسی دوره دبستان

دوره 2، شماره 3 ، خرداد 1399، ، صفحه 322-346

https://doi.org/10.30465/lir.2020.4996

چکیده

توجه به ساختار و محتوای کتابهای درسی با توجه به ویژگیهای روان شناختی و رشد کودک از اهمیت زیادی برخوردار است. اشعار مربوط به حوزه کودک باید متناسب با ویژگیهای روان شناختی آنها باشد و محتوای شعر نیز با ساحت اندیشه و فضای فکری کودک هماهنگ باشد. هدف این پژوهش بررسی ساختار و محتوای اشعار کتابهای فارسی دوره ابتدایی است. بررسی ... بیشتر توجه به ساختار و محتوای کتابهای درسی با توجه به ویژگیهای روان شناختی و رشد کودک از اهمیت زیادی برخوردار است. اشعار مربوط به حوزه کودک باید متناسب با ویژگیهای روان شناختی آنها باشد و محتوای شعر نیز با ساحت اندیشه و فضای فکری کودک هماهنگ باشد. هدف این پژوهش بررسی ساختار و محتوای اشعار کتابهای فارسی دوره ابتدایی است. بررسی محتوای اشعار، قالب، وزن، جنسیت و دوره شاعر (کلاسیک یا معاصر) از مهمترین مولفههای این پژوهش است. روش تحقیق به صورت توصیف و تحلیل متون درسی و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانهای است. نتایج پژوهش نشان داد که در انتخاب اشعار، قالب، وزن و جنسیت شاعران متناسب با دورههای ششگانه دبستان و ویژگیهای رشد کودک دقت و توجه چندانی نشده است. موضوعات اغلب در دورههای دبستان تکرار شدهاند. قالب چهارپاره بیشترین کاربرد را در اشعار مورد نظر داشته است. هر چه به سالهای اخر دبستان نزدیک میشویم، از قالبهای تازه و نو نیمایی کمتر استفاده میشود. با توجه به رشد ذهنی کودک و افزایش دایره واژگانی او در دوره اخر دبستان (پنجم و ششم) میتوان از قالبهای نیمایی و ترانه بیشتر استفاده کرد. بیشترین استفاده از شاعران معاصر در دوره اول ابتدایی یعنی پایه اول تا سوم است و هر چه به پایان دوره نزدیک میشویم از تعداد شاعران معاصر کاسته میشود. کودکان سالهای آخر دبستان توانایی خوانش و درک مطالب و محتوای متون کهن را دارند.

دین و اخلاق در «شهریار» ماکیاولی و «سیاست‌نامه» نظام‏الملک؛ یک مطالعه تطبیقی با تکیّه بر تفاوت‌ها

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 203-232

https://doi.org/10.30465/lir.2019.4193

چکیده

ین و اخلاق در «شهریار» و «سیاست‌نامه» و وجوه تفاوت آن‌ها، موضوع اصلی این نوشتار است. روشی که برای این‌کار مدنظر است، مطالعه تطبیقی است. آنچه این مطالعه مفروض داشته، این است که دید ماکیاولی در «شهریار» نسبت به دین یکسره فایده‌گرایانه، واقعگرا، مدرن و البته غیرسکولار بوده و آن را تنها وسیله‌ای جهت اتّحاد مردم می‌داند ... بیشتر

تأملاتی دربارة معرفت تاریخی سعدی شیرازی

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 266-283

https://doi.org/10.30465/lir.2019.3835

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت تاریخی سعدی شیرازی در گلستان و بوستان میباشد. معرفت تاریخی و پیشفهم های تاریخی شیخ اجل در ایجاد این دو اثر سترگ در ادبیات فارسی، مسألهی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. در این مقاله سعی میشود به این پرسش پاسخ داده شود که پیشفهمهای معرفت تاریخی سعدی در این دو اثر چه بوده ... بیشتر هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت تاریخی سعدی شیرازی در گلستان و بوستان میباشد. معرفت تاریخی و پیشفهم های تاریخی شیخ اجل در ایجاد این دو اثر سترگ در ادبیات فارسی، مسألهی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. در این مقاله سعی میشود به این پرسش پاسخ داده شود که پیشفهمهای معرفت تاریخی سعدی در این دو اثر چه بوده و با چه عناصر و مفاهیمی خود را نشان داده است؟ فرضیه اصلی این مقاله این است که شرایط فردی و اجتماعی شیخ اجل در کنار مطالعات تاریخی و فرهنگی، در بینش تاریخی وی تأثیر بسزایی داشته است. نتایج این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی، صورت گرفته، نشان می دهند که آمیزهای از عوامل و عناصر فردی و تاریخی و اجتماعی، چون: تحصیل در نظامیهی بغداد به عنوان بزرگترین کانون فرهنگی جهان اسلام، آفاقگردی و محاط بودن در عصری متلاطم و حادثهخیز، در کنار مطالعه و تأمل در متون تاریخی و فرهنگی گذشته، -درسایهسار امنیت اجتمایی ایجاد شده توسط سلغریان- در شکلگیری نظام معرفتی و تاریخی سعدی، تأثیر قابلتوجهی داشته است. آشنایی عمیق سعدی با متون تاریخی و فرهنگی گذشته، باعث شده تا پیشفهمهای نظام معرفت تاریخی وی در برخی از آثارش با مفاهیم و ویژگیهایی چون: موضوعیت نداشتن اندیشهی ظلاللهی، مشیتگرایی، اهتمام به کاربست عناصر، مفاهیم و شخصیتهای تاریخی- اسطورهای، وطنی و اسلامی-، و استفاده از تاریخ به مثابهی ابزاری برای تعلیم اخلاق، در قالب حکایتها، تمثیلها، نمادها و تلمیحها، تعریف و به گونهای سحرانگیز و ابدی در نظم و نثرش متجلی شود.

خوانش جامعه شناختی رمان «عزاداران بیل» غلامحسین ساعدی با تکیه بر نظریة چند صدایی باختین

بدریه قوامی؛ نعمت منصوری؛ رضا برزویی؛ جمال ادهمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 تیر 1402

چکیده

نقد جامعه‌شناختی یکی از شیوه‌های جدید و کارآمد متون ادبی است که در تحلیل رمان معاصر کآرایی دارد. با توجه به اینکه رمان و داستان بیش از هر اثر ادبی دیگری تحت تأثیر اوضاع و شرایط جامعه قرار می‌گیرند و بهتر از هر نوع دیگری می‌توانند ساختارهای اجتماعی را منعکس کنند، بنابراین نقد جامعه‌شناختی حائز اهمیت است. این مقاله می‌‌کوشد با روش ... بیشتر نقد جامعه‌شناختی یکی از شیوه‌های جدید و کارآمد متون ادبی است که در تحلیل رمان معاصر کآرایی دارد. با توجه به اینکه رمان و داستان بیش از هر اثر ادبی دیگری تحت تأثیر اوضاع و شرایط جامعه قرار می‌گیرند و بهتر از هر نوع دیگری می‌توانند ساختارهای اجتماعی را منعکس کنند، بنابراین نقد جامعه‌شناختی حائز اهمیت است. این مقاله می‌‌کوشد با روش تحلیل محتوا رمان «عزاداران بیل» را از دیدگاه چند‌صدایی باختین مورد واکاوی قرار دهد. چندصدایی از موضوعات کلیدی و مؤثّر در عرصه نقد ادبی و هنری به شمار می‌رود که توسط باختین منتقد ادبی و فیلسوف روسی در نیمه قرن بیستم ارائه شده است. بر اساس دیدگاه او چندصدایی در یک اثر ادبی بدین گونه است که غیر از صدای راوی یا نویسنده، صدای دیگر شخصیت‌ها نیز به گوش می‌رسد و هیچ یک از صداها بر یکدیگر سلطه ندارند و در یک متن چندصدا، گفتمان‌های طرد شده از جامعه و صداهای نشنیده شده و محروم، توان دیده شدن و معرفی شدن پیدا می‌کنند.گفتارهای دوسویه، ایجاد شرایط‌ مساعد برای گفتگو، حضور پر‌رنگ شخصیت‌ها، تکثّرگرایی، آزادی شخصیت‌ها و همچنین کارکردهای بینامتنی همچون: ضرب‌المثل و کنایه، اسطوره، تأثیرپذیری از آثار ادبی و... بر چندصدایی متن در این اثر افزوده است. در این مقاله تلاش می‌شود که نمودهای‌ چندصدایی متن استخراج و تأثیر هر یک از آنها در چندصداشدن متن نشان داده شود.

مشاهده مقاله

بررسی رابطۀ معنادار بین روایت و روایت‌شنو نمونه موردی: روایت امیر ارسلان و روایت‌شنو ناصرالدین شاه قاجار

مریم درپر؛ حلما امیری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

چکیده

رمانس امیرارسلان که در روساخت یک روایت عاشقانۀ طولانی است و در آن حوادث خارق‌العاده روی می‌دهد، مورد توجه ناصرالدین شاه قاجار بوده است. با توجه به این که در نظام پادشاهی، شاه در رأس هرم قدرت قرار دارد و روایت-شنویی او می‌تواند معنادار باشد، مسئله‌ای که پژوهش حاضر بدان می‌پردازد، بررسی رابطۀ معنادار بین روایت امیرارسلان با زندگی ... بیشتر رمانس امیرارسلان که در روساخت یک روایت عاشقانۀ طولانی است و در آن حوادث خارق‌العاده روی می‌دهد، مورد توجه ناصرالدین شاه قاجار بوده است. با توجه به این که در نظام پادشاهی، شاه در رأس هرم قدرت قرار دارد و روایت-شنویی او می‌تواند معنادار باشد، مسئله‌ای که پژوهش حاضر بدان می‌پردازد، بررسی رابطۀ معنادار بین روایت امیرارسلان با زندگی و شخصیت روایت‌شنو خاص آن- ناصرالدین شاه- است. این مطالعه از طریق بررسی مقولۀ قدرت در رمانس امیرارسلان به انجام می‌رسد؛ با طرح این پرسش‌ها که چه عواملی در ایجاد قدرت فرادست در این رمانس نقش دارند و مقولۀ قدرت به چه انواعی قابل دسته بندی است؟ و چه رابطۀ معناداری بین زندگی و شخصیت ناصرالدین شاه و روایت امیرارسلان وجود دارد؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در زیرساخت این روایت عاشقانه، قدرت مقوله‌ای پیچیده است که با ابزارهایی مانند برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی، شکل‌گیری هویت‌های چندگانه، موقعیت سوژه‌ها، تخاصم و غیریت‌سازی و عشق به‌عنوان ابزاری قدرتمند که مبارزه را به‌عنوان دال مرکزی در درون گفتمان خود دارد، شکل می‌گیرد و به انواع قدرت نرم و قدرت سخت قابل دسته‌بندی است. همچنین نتایج پژوهش نشان می‌دهد که امیرارسلان در جایگاه قهرمان، دالی است که جانشین استعاری غیاب بزرگ شجاعت، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس بالا در وجود ناصرالدین شاه بوده است و تحقق آرزوهای دست نیافته ناصرالدین شاه - در دوران، کودکی، جوانی و بزرگسالی- در جهان روایت، این قصه را برای او چنان جذاب نموده که چندین بار از زبان نقال زبردست دربار به این قصه گوش فرا داده است.

مشاهده مقاله

دیگربودگی مادران؛ برساخت سوژگی مادران در ادبیات داستانی نوجوان

مهناز جوکاری؛ سعید حسام پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 مرداد 1402

چکیده

مادرانگی مفهومی است که بازنمود آن در دنیای واقعی، متأثر از نظریه‌ها، تاریخ، افسانه‌ها و برساخت‌هایی است که در فرهنگ و متون یک ملت نهادینه شده است. مسئله‌ای که مفهوم مادرانگی را پیچیده در هاله‌ای از افسانه‌ها، دور از امر واقع برمی‌سازد و به دیگربودگی مادران دامن می‌زد. در این پژوهش، باتوجه‌به اهمیت برساخت مادرانگی در ادبیات داستانی ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی و تحلیل شخصیت عشقی مجنون در «لیلی و مجنون» نظامی بر اساس نظریۀ مثلث عشقی رابرت. جی استرنبرگ در روانشناسی

حسین قاسمی زاده؛ بیژن ظهیری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آذر 1402

چکیده

لیلی و مجنون یکی از آثار مهم نظامی گنجوی در حیطۀ ادبیات غنایی است. نظامی در این منظومه، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین داستان‌های عاشقانه‌ی عربی را به تصویر کشیده است. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی و استفاده از نظریۀ مثلث عشقی رابرت. جی استرنبرگ (که نظریه‌ای روان‌شناختی است)، شخصیت عشقی ... بیشتر لیلی و مجنون یکی از آثار مهم نظامی گنجوی در حیطۀ ادبیات غنایی است. نظامی در این منظومه، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین داستان‌های عاشقانه‌ی عربی را به تصویر کشیده است. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی و استفاده از نظریۀ مثلث عشقی رابرت. جی استرنبرگ (که نظریه‌ای روان‌شناختی است)، شخصیت عشقی مجنون مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفته است. حاصل مطالعات نشان می‌دهد که عشق مجنون در منظومۀ لیلی و مجنون از دیدگاه استرنبرگ، عشق خالی است؛ بدین‌ترتیب که عشق مجنون از صمیمیت در برخوردار نیست؛ عشق او از مؤلفه‌هایی چون میل به افزایش رفاه معشوق، احترام بسیار به معشوق، فهم متقابل طرفین در رابطه، به اشتراک‌گذاری خود و مایملک و دارایی طرفین عشق، کسب حمایت احساسی از معشوق، احساس حمایت احساسی و هیجانی به معشوق، ارتباطات صمیمانه و ارج نهادن به یکدیگر در بحث صمیمیت برخوردار است، اما در مقابل، از مؤلفه‌های تجربه خوشحالی در کنار معشوق و توانایی حساب کردن به معشوق هنگام نیازمندی‌ها، بی‌بهره است. ضلع دیگر مثلث عشقی استرنبرگ، هیجان (شور و شهوت) است که عشق مجنون از این ضلع نیز بهره‌ای نبرده است. تعهد تنها ضلعی است که عشق مجنون آن را در خود دارد و بر اساس تقسیم‌بندی‌های که استرنبرگ از عشق ارائه می‌دهد، عشق او عشقی خالی است. بدین‌ترتیب که عشق مجنون از صمیمیت و هیجان (شور و شهوت) بی‌بهره است و تنها دارای تعهد می‌باشد.

مشاهده مقاله

نگاره‌های رباعیّات خیّام: از تصویر شرقی تا تفسیر غربی

فاطمه ماه وان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 شهریور 1402

چکیده

هنر تصویرگری آثار ادبی علاوه بر زینت‌بخشی اثر به درک بهتر متن نیز کمک می‌کند. نگارگری رباعیّات خیّام نه تنها نظر هنرمندان مشرق زمین بلکه به مدد ترجمه فیتز جرالد توجّه نقّاشان مغرب را نیز به خود جلب کرده است. این پژوهش شاخص‌ترین نمونه‌های نگاره‌های رباعیّات خیّام را از مشرق تا مغرب بررسی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌گوید که تصویرگری ... بیشتر هنر تصویرگری آثار ادبی علاوه بر زینت‌بخشی اثر به درک بهتر متن نیز کمک می‌کند. نگارگری رباعیّات خیّام نه تنها نظر هنرمندان مشرق زمین بلکه به مدد ترجمه فیتز جرالد توجّه نقّاشان مغرب را نیز به خود جلب کرده است. این پژوهش شاخص‌ترین نمونه‌های نگاره‌های رباعیّات خیّام را از مشرق تا مغرب بررسی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌گوید که تصویرگری هنرمندان شرق و غرب چه تفاوت‌هایی با هم دارند و هر کدام از چه منظری به رباعیّات توجّه کرده‌اند؟ از مشهورترین نمونه‌های شرقی رباعیّات نگاره‌های محمّد تجویدی و از بهترین نمونه‌های غربی تقّاشی‌های ادموند سالیوان، گابریل روزرتی، گیلبرت جیمز است که این پژوهش به آن می‌پردازد. ضرورت تحقیق در آن است که گرچه در مغرب زمین به تصویرگری رباعیّات توجّه وافری بذل شده امّا ایرانیان آنچنان که باید اشعار خیّام و به ویژه تصویرگری آن را مورد توجّه قرار نداده‌اند و نگاره‌های موجود عمدتاً‌ً جنبه هنر بازاری دارد. از این رو مقایسه این نگاره‌ها با نمونه‌های غربی آن می‌تواند قابلیّت‌های تصویری رباعیّات را بیشتر نمایان سازد. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که نگارگران ایرانی به خلق معادل تصویری برای رباعیّات اکتفا کردند اما هنرمندان غربی رویکردی تفسیری به رباعیّات داشته و سعی کردند تا از طریق نمادهای اساطیری و پیوند فرهنگ شرق و غرب تصاویر مبتکرانه‌ای برای رباعیّات خیّام خلق کنند.

مشاهده مقاله

مطالعه تطبیقی آرایه جناس در کلام و چگونگی تجلّی آن در طراحی پوستر

ساره ملکی؛ فهیمه پهلوان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 بهمن 1402

چکیده

موضوع این پژوهش، تجلّی جناس بصری در طراحی پوستر است. در این پژوهش، ابتدا آرایه جناس و انواع آن معرفی سپس جناس بصری و چگونگی کاربرد آن در طراحی پوستر بررسی شدند. جامعه هدف در این تحقیق، پوسترهای اجتماعی طراحی شده با موضوع بیماری ایدز در کشورآمریکا است که در سالهای 2008 و 2009 طراحی شده و طراحان جناس را دستمایه اصلی برای خلق اثرشان قرار داده‌اند. ... بیشتر موضوع این پژوهش، تجلّی جناس بصری در طراحی پوستر است. در این پژوهش، ابتدا آرایه جناس و انواع آن معرفی سپس جناس بصری و چگونگی کاربرد آن در طراحی پوستر بررسی شدند. جامعه هدف در این تحقیق، پوسترهای اجتماعی طراحی شده با موضوع بیماری ایدز در کشورآمریکا است که در سالهای 2008 و 2009 طراحی شده و طراحان جناس را دستمایه اصلی برای خلق اثرشان قرار داده‌اند. از این میان، تعداد دو پوستر که دارای بیشترین متغیرهای مورد بحث در تحقیق بودند، به‌عنوان جامعه نمونه، مورد بررسی قرار گرفتند. هدف از این تحقیق مطالعه تطبیقی آرایه جناس در کلام و چگونگی تجلّی آن در طراحی پوستر است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و روش آن از منظر داده‌های تحقیق از نوع کیفی است. بدین معنا که ابتدا متغیرهای مورد نظر در پوسترهای جامعه نمونه،‌ که از طریق مراجعه به منابع الکترونیک جمع‌آوری شدند، با استفاده از روش‌ مشاهده، کدگذاری و از نمونه‌ها مستخرج سپس در قالب چهار دسته پیامهای تجسمی، شمایلی، زبانی و نیز کاربرد جناس بصری، بررسی شدند. به‌طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد همانطور که جناس در کلام نوعی خلاصه‌نویسی محسوب میشود و باعث زیبایی و تأثیرگذاری کلام میشود، جناس بصری نیز میتواند به‌عنوان یکی از بهترین راه‌های خلّاقانه حل مسائل طراحی‌گرافیک، به طراحان کمک کند تا بیشترین مفاهیم را با کمترین عناصر بصری ارائه دهند و از این رهگذر به مخاطب کمک کنند تا پیام اثر را بهتر به ذهن بسپارد.

مشاهده مقاله

بررسی صفات رفتاری شخصیت‌های رمان پاییز آخر فصل سال است براساس نظریه ریموندکتل

سعیده طاهری رستمی؛ ماندانا منگلی؛ سهیلا موسوی سیرجانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 اسفند 1402

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی صفات رفتاری شخصیت‌ها در رمان پاییز فصل آخرسال استاز نسیم مرعشی(تولد1363 ش.) براساس نظریۀ صفات از دیدگاه ریموند کتل (1905-1998م.) می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی رمان ِ مذکور، سه زن به اسامی لیلا، روجا و شبانه دارای صفات رفتاری هستند که درگیرمهاجرت، روابط خانوادگی، عاطفی و شغلی هستند. یکی از دیدگاه‌ها دربارة شخصیت را می‌توان ... بیشتر مقالۀ حاضر به بررسی صفات رفتاری شخصیت‌ها در رمان پاییز فصل آخرسال استاز نسیم مرعشی(تولد1363 ش.) براساس نظریۀ صفات از دیدگاه ریموند کتل (1905-1998م.) می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی رمان ِ مذکور، سه زن به اسامی لیلا، روجا و شبانه دارای صفات رفتاری هستند که درگیرمهاجرت، روابط خانوادگی، عاطفی و شغلی هستند. یکی از دیدگاه‌ها دربارة شخصیت را می‌توان نظریۀ‌ صفات ریموندکتل دانست این نظریه سعی دارد تا صفات فرد را که ناشی از رفتار اوست، وصف کند. از دید ریموندکتل، صفات یک ساختار روانی است که از مشاهده رفتار خاص انسان استنباط می‌شود. در شخصیتِ آدمی، صفات صوری، آشکار و ظاهری‌اند و دوام آن‌ها بسیار کم است و صفات عمقی بادوام‌ بوده و از نظر کتل اهمیت بیشتری دارند. ریموندکتل شانزده عامل را در مورد صفات شخصیتی ارائه می‌دهد که سیزده عامل آن در رمان مورد بحث دیده می‌شود. مقالۀ حاضر به روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشدتا به این سوال اصلی پاسخ دهد براساس نظریۀ کتل، چه نوع شخصیت‌هایی در رمان یادشده به‌کاررفته و بیشترین تیپ شخصیت کدام است و چرا؟ براساس نتایج تحقیق، بیشترین تیپ شخصیت در داستان پاییز فصل آخر سال است، براساس نظریات تیپ شخصیتی ریموند کتل، شخصیت مضطرب و پریشان است که در روایت زندگی شخصیتِ مادر شبانه نمود بیشتری دارد. وی به دلایل مشکلات اجتماعی، کار بیرون از منزل و مراقبت از فرزند عقب ماندۀ ذهنی مضطرب و پریشان است.

مشاهده مقاله

تحلیل تطبیقی تصاویر داستان‌های بازنویسی شده شاهنامه براساس رویکرد متن و تصویر پری نودلمن (داستان‌های بازنویسی شده آتوسا صالحی و حسین فتاحی)

زهرا علیدوستی شهرکی؛ سجاد نحفی بهزادی؛ ابراهیم ظاهری عبدوند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 اردیبهشت 1403

چکیده

کتاب‌های تصویری با انتقال‌ مفاهیم‌ از‌ طریق تصویر، نقش مهمی در تعلیم و تربیت و همچنین شکل‌گیری و رشد ابعاد‌ ذهنی و اطلاعات مخاطب کودک و نوجوان از شخصیت، محتوا، فضا و حال و هوای داستان دارند. یکی از کارکردهای مهم تصویر، انتقال فضا، لحن و محتوای داستان‌های کهن برای مخاطب کودک و نوجوان است. شاهنامه فردوسی یکی از متونی است که برای نوجوانان ... بیشتر کتاب‌های تصویری با انتقال‌ مفاهیم‌ از‌ طریق تصویر، نقش مهمی در تعلیم و تربیت و همچنین شکل‌گیری و رشد ابعاد‌ ذهنی و اطلاعات مخاطب کودک و نوجوان از شخصیت، محتوا، فضا و حال و هوای داستان دارند. یکی از کارکردهای مهم تصویر، انتقال فضا، لحن و محتوای داستان‌های کهن برای مخاطب کودک و نوجوان است. شاهنامه فردوسی یکی از متونی است که برای نوجوانان بازنویسی شده است. استفاده از عنصر تصویر در بازنویسی این اثر گران سنگ، مخاطب را در شناخت قهرمانان، اسطوره‌های ملی و فضای حماسی داستان آشنا می‌کند. هدف این جستار، بررسی و تحلیل تصاویر داستان‌های بازنویسی شده شاهنامه براساس مولفه-های متن و تصویر پری نودلمن است. نودلمن شش مولفه برای تصویرپردازی داستان پیشنهاد می‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به دنیال پاسخ گویی به این سوالات است که تصاویر داستان‌های بازنویسی شده تا چه اندازه با مولفه‌های شش گانه نودلمن درباره تصویر مطابقت دارد؟ 2. کدام مولفه از موارد شش ‌گانه نودلمن در تصاویر داستان‌های بازنویسی شده دیده می‌شود؟ 3. تصاویر بازنویسی شده کدام روایت (صالحی یا فتاحی) با مولفه‌های شش گانه مطابقت بیشتری دارند؟. نتایج نشان داد که تصاویر داستان های بازنویسی شده (به روایت صالحی و فتاحی) بیشتر با مولفه‌های اول (ابتدایی‌ترین ارتباط میان متن و تصویر) و دوم (تصویر صرفاً معادل دیداری واژگان را عرضه می‌کند) نظریه نودلمن مطابقت دارند. مولفه سوم که مهم‌ترین مولفه از نظر تصویرپردازی است، در هیچ کدام از تصاویر داستان‌های بررسی شده، دیده نشد.

مشاهده مقاله

مطالعه تطبیقی اشعار منتخب ماری ایونز و فروغ فرخزاد از دیدگاه نو تاریخ گرایی نو

شهرزاد محمد حسین؛ هدا شب رنگ؛ راضیه اسلامیه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 تیر 1403

چکیده

از دهه ی اول قرن نوزده ,علاقه به مطالعات تطبیقی با تمرکز بر مقایسه و یافتن شباهت در دیدگاه ها و افتراقات در باورها که نمایانگر افکار انسانی است ,توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است. هدف غایی مطالعه حاضر, بررسی اجزایی از دو شعر و تجزیه و تحلیل ان دو از دیدگاه تاریخ گرایی نو است. در این راستا ظرایفی فضای فرهنگی,اجتماعی وسیاسی شاعران را ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی و تحلیل رمان ‌سوشون سیمین دانشور بر اساس دیدگاه برساخت‌گرایی اجتماعی

منوچهر جوکار؛ قدرت اله ضرونی؛ سارا بهاروند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1403

چکیده

دنیای رمان، دنیای بازتاب جوانب مختلف زندگی فردی و جمعی انسان‌ است. نویسندگان در این عرصه اغلب به تجسم مفاهیم اجتماعی و سیاسی می‌پردازند. خوانش برساخت‌گرایانۀ متون داستانی به رویکردی ادبی و تحلیلی اشاره دارد که در آن، متن داستانی به عنوان یک ساختار پویا و پر لایه‌ در نظر گرفته می‌شود. این رویکرد به نحوۀ ساختار دهی عناصر داستان، شخصیت‌ها، ... بیشتر دنیای رمان، دنیای بازتاب جوانب مختلف زندگی فردی و جمعی انسان‌ است. نویسندگان در این عرصه اغلب به تجسم مفاهیم اجتماعی و سیاسی می‌پردازند. خوانش برساخت‌گرایانۀ متون داستانی به رویکردی ادبی و تحلیلی اشاره دارد که در آن، متن داستانی به عنوان یک ساختار پویا و پر لایه‌ در نظر گرفته می‌شود. این رویکرد به نحوۀ ساختار دهی عناصر داستان، شخصیت‌ها، زمینه و رویدادها با تأکید بر تأثیر آن‌ها بر درک و تفسیر مخاطبان متمرکز است. در خوانش برساخت‌گرایانه، متن به عنوان یک ترکیب یگانه از عناصر ساختاری در نظر گرفته می‌شود و هر یک از این عناصر تأثیرگذار بر معنا و ارتباطات داستان هستند. یکی از رمان‌های برجستۀ فارسی، رمان سووشون سیمین دانشور است که با گستره و عمقی که در توصیف رخدادها و شخصیت‌ها دارد، گزینۀ مناسبی برای تحلیل و بررسی از منظر برساخت‌گرایی اجتماعی است. هدف از نگارش این مقاله، بررسی و تحلیل ارتباطات سیاسی و اجتماعی در این رمان، براساس رویکرد برساخت‌گرایی اجتماعی است و در آن تلاش شده است با خوانشی برساخت‌گرایانه به لایه‌های زیرین اثر نزدیک شویم. بدین منظور نخست نحوۀ نگرش دانشور را به عنوان یک نویسندۀ برجسته در مورد واقعیت و با خوانشِ برساخت‌گرایانه مشخص می‌کنیم؛ سپس روشن می‌سازیم او چگونه از مسائل اجتماعی در رمان سووشون بهره برده است. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که رخدادهای سیاسی و اجتماعی در رمان سووشون، به‌عنوان برآیندهایی از واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه، گاه برساختة نویسنده‌اند و به هر حال تأثیر قابل‌توجهی بر شخصیت‌های داستان و کُنش داستانی آنها دارند.

مشاهده مقاله

اُبژه در قصّه‌های عامیانۀ کوتاه ایرانی از دیدگاه نشانه- معناشناسی روایی

وحید سجادی فر؛ موسی پرنیان؛ حمید رضا شعیری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1403

چکیده

در این پژوهش که با روش تحلیلی- توصیفی و متأثر از رویکرد نشانه- معناشناسی در روایت‌های کلاسیک است، کوشش شده است با بررسی 661 سوژه حاضر در مجموعه قصّه‌های عامیانۀ ایرانی که شامل 201 قصّۀ گردآوری شده به کوشش سیدابوالقاسم انجوی شیرازی در مجموعۀ چهار جلدی است، گونه‌های احساس نقصانِ سوژه‌ نسبت به ابژه مطالعه شود و همچنین نمود گونه‌ای ابژه‎ها ... بیشتر

مشاهده مقاله

آسیب‌شناسی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی در حوزة عاطفة شعری

طارق ذاکر؛ سید اسماعیل قافله باشی؛ قربان ولیئی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1403

چکیده

عاطفه از محرک‌های اصلی شکل‌گیری آثار هنری به ویژه شعر محسوب می‌شود. از این‌رو، دانشمندان از گذشته‌ها به نقش عنصر عاطفه در شعر تاکید کرده‌اند. در این اواخر در زمینة عاطفه‌پژوهی در حوزة ادبیات فارسی کارهایی انجام شده است. در تمام این تحقیقات پژوهشگران بدون توجه به این‌که عاطفه از بحث‌های اساسی دانش روان‌شناسی است، به تحقیق پرداخته‌اند. ... بیشتر

مشاهده مقاله

ارگانیسم دربرابر محیط زیست از دیدگاه نشانه شناسی بوم شناختی در داستان کوتاه سگ ولگرد اثر صادق هدایت

محمد هاشمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 شهریور 1403

چکیده

این مقاله قصد دارد با استفاده از نشانه شناسی بوم شناسانه داستان کوتاه سگ ولگرد، اثر صادق هدایت را مورد مطالعه قرار دهد. داستان کوتاه سگ ولگرد از دیدگاه سگی روایت می شود که به تدریج از مادر، برادر و صاحبش جدا می افتد و سپس از سوی همه ی انسان های دیگر، آن قدر آزار می بیند که سرانجام به خستگی و ملالی نزدیک به مرگ دچار می شود. پرسش مقاله ی ... بیشتر

مشاهده مقاله

معرفی الگویی برای استفاده از متون ادبی اصیل و متناسب‏سازی‏شده در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‏زبانان

مهدی خدادادیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 شهریور 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2023.42988.1610

چکیده

اختلاف‏نظر بر سر بکارگیری متون ادبی اصیل در آموزش زبان دوم/ خارجی به‏سبب دشواری‏ها و پیچیدگی‏های برخی نمایندگان این دسته از متون، به بهره‏گیری از متون ادبی متناسب‏سازی‏شده به‏عنوان راهکار جایگزین انجامیده و پژوهش‏هایی را در زبان‏های مختلف رقم زده است. در همین راستا، پژوهش حاضر به شیوه‏ای پیمایشی به تعیین میزان ... بیشتر اختلاف‏نظر بر سر بکارگیری متون ادبی اصیل در آموزش زبان دوم/ خارجی به‏سبب دشواری‏ها و پیچیدگی‏های برخی نمایندگان این دسته از متون، به بهره‏گیری از متون ادبی متناسب‏سازی‏شده به‏عنوان راهکار جایگزین انجامیده و پژوهش‏هایی را در زبان‏های مختلف رقم زده است. در همین راستا، پژوهش حاضر به شیوه‏ای پیمایشی به تعیین میزان و درجه‏ی اهمیت شاخص‏های مولفه‏ی متون ادبیِ اصیل و متناسب‏سازی‏شده در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‏زبانان در سه سطح مبتدی، میانی و پیشرفته پرداخته است. بدین‏منظور نخست پرسش‏نامه‏ای محقق‏ساخته دربردارنده‏ی شش گویه از مصادیق ادبیِ اصیل و متناسب‏سازی‏شده تهیه شد و به شیوه‏ی غیرتصادفی دسترس‏پذیر و هدف‏دار در اختیار 94 تن از مدرسان ایرانی با سابقه‏ی تدریس در حوزه‏ی آموزش زبان و ادبیات فارسی به غیرفارسی‏زبانان قرار گرفت. داده‏های به‏دست‏آمده، از طریق نرم‏افزار اس‏پی‏اس‏اس 22 و آزمون‏های آماری کای- دو یک‏طرفه و فریدمن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به‏دست‏آمده نشان می‏دهد که جمعیت نمونه‏ی پژوهش با اعتقاد به اینکه متون ادبی متناسب‏سازی‏شده از عنصر ادبیت برخوردارند، هیچ‏یک از شاخص‏های این دسته را به‏سبب عدم‏تناسب، در سطح مبتدی مهم ارزیابی نکرده‏اند. بعلاوه، گویه‏های مربوط به متون ادبی متناسب‏سازی‏شده را در هر دو سطح میانی و پیشرفته مهم قلمداد کرده‏اند، درمجموع به نمایندگان متناسب‎سازی‏شده‏ی متون داستانی و نثر، به‏دلیل بی‏نشانی، جهانشمولی، اهمیت در رویکرد جهانی به آموزش زبان، کارآمدی، و تعلق به دوره‏ی معاصر، بیشتر از دو شاخص نماینده‏ی گونه‏ی نظم اهمیت داده‎اند، و در سطح پیشرفته به‏سبب افزایش توانش زبانی و ارتباطی فارسی‏آموزان، متون ادبی اصیل را مهم برشمرده‏اند.

مشاهده مقاله

بازتاب مولفه‌های تئاتر روایی-تعلیمی برشت در بکارگیری حکایات مثنوی و مقالات شمس

رامونا عیسی؛ خدیجه حاجیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 مهر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.48283.1831

چکیده

یکی از راه‏های شناخت غزلیات شمس و حکایات مقالات تحلیل ساختار درونی قصه‌های آنهاست. تحقیقاتی در این زمینه با توجه به درون مایۀ قصه‌های غزلیات انجام شده؛ اما تاکنون به ساختار قصه‌های‌شعری آن وحکایات مقالات در قالب نظام نمایش روایی-تعلیمی اصلاً توجه نشده است. از آنجا که مولوی از شمس در زمینه‏های گوناگون تأثیر بسیار پذیرفته و به ... بیشتر یکی از راه‏های شناخت غزلیات شمس و حکایات مقالات تحلیل ساختار درونی قصه‌های آنهاست. تحقیقاتی در این زمینه با توجه به درون مایۀ قصه‌های غزلیات انجام شده؛ اما تاکنون به ساختار قصه‌های‌شعری آن وحکایات مقالات در قالب نظام نمایش روایی-تعلیمی اصلاً توجه نشده است. از آنجا که مولوی از شمس در زمینه‏های گوناگون تأثیر بسیار پذیرفته و به قولی، خود «شمس دیگری» شده بوده است؛ سوال پژوهش این است، آیا قصه‌های شعری غزلیات (مولوی) و حکایت‌های مقالات شمس می‌تواند در قالب نمایش روایی- تعلیمی قرار ‌گیرد؟ هدف این پژوهش بررسی محتوای این دو کار با نگاهی تعلیمی – روایی است. عناصر داستانیِ قصه‌ها (داستانک‏های) غزلیات شمس و مقالات به‏گونه‏ای ماهرانه؛ یعنی به صورت وضعیت درآغاز، میانه و پایان به‌کار گرفته شده‌که بیانگر هنرمندی مولانا و‌شمس‌تبریزی‌در‌قصه‌پردازی است؛‌همچنین‌‌در بعضی از آنها ساختار تقلیل‌‌گرایی سبب شده است داستانک‏ها دارای ایجاز‌و جذابیت خاص شوند. یکی از راه‏های شناخت و بررسی ابعاد ‌هنری آثار ادبی‌عرفا‌در‌گام نخست وارد شدن به دنیای حکایات و قصص آثار آنهاست و پس از آن در صورت داشتن عناصر اصلی داستان؛ یعنی‌شخصیت، کنش، روایت و...حکایات می‌تواند در قالب نمایش روایی-تعلیمی روی صحنه اجرا شود. مهم‏ترین اهداف پژوهش تأکید بر مضمون نمایش روایی- تعلیمی قصه‌های شعری غزلیات شمس‌و‌حکایت‌های مقالات در‌قالب نظام تئاتر برشت نمایشنامه‏نویس ‌آلمانی است؛‌‌در واقع در مقاله محتوای این دو اثر با نگاهی تعلیمی‌–‌روایی‌بررسی‌و‌برای تبیین بیشتر مسئله از هر‌کدام نمونه‏هایی‌ذکر شده است.‌گفتنی است چنین قصه‌هایی علاوه بر سرگرم‌کنندگی، اخلاقی و دربردارندۀ مضمون‌های نیک و آموزنده است؛ زیرا محتوای عرفانی،‌اخلاقی، دینی و تربیتی آنها مخاطب را به آگاهی و اندیشه وا‏می‏دارد.

مشاهده مقاله

بررسی و تحلیل روابط ترامتنی در اشعار رازق فانی

محمد دانشگر؛ رضا چهرقانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 مهر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.48208.1829

چکیده

ترامتنیت از مهم‌ترین رویکردها در مطالعات علوم انسانی و نقد ادبی است که به تأثیرات و ارتباطات متون می‌پردازد و روابط هم‌حضوری و برگرفتگی آثار ادبی را مطالعه و بررسی می‌کند. براساس نظریة ترامتنیت، هیچ متنی بدون وام‌گیری از متن‌های پیشین خلق نمی‌شود. این دوگونه متن که به ترتیب پیش‌متن و بیش‌متن نامیده می‌شود، روابط گوناگون ترامتنی ... بیشتر ترامتنیت از مهم‌ترین رویکردها در مطالعات علوم انسانی و نقد ادبی است که به تأثیرات و ارتباطات متون می‌پردازد و روابط هم‌حضوری و برگرفتگی آثار ادبی را مطالعه و بررسی می‌کند. براساس نظریة ترامتنیت، هیچ متنی بدون وام‌گیری از متن‌های پیشین خلق نمی‌شود. این دوگونه متن که به ترتیب پیش‌متن و بیش‌متن نامیده می‌شود، روابط گوناگون ترامتنی دارد. به بیانی بهتر، همه عناصر پیش‌متن می‌تواند در بیش‌متن دست‌خوش تغییر و دگرگونی شود، تا متن‌هایی تازه از دل آن‌ها پدیدار گردد. به همین دلیل، پژوهش حاضر بر اساس نظریة ترامتنیت ژرار ژنت، با تکیه بر داده‌های آماری به گونۀ توصیفی- تحلیلی، کیفیت و کمیت تأثیرپذیری رازق فانی از شاعران پیشین را بررسی و تحلیل می‌کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که فانی قالب‌های غزل، مثنوی، قصیده، مخمس و غزل‌مثنوی، و درونمایه‌های عاشقانه، اجتماعی، انتقادی، پایداری، تعلیمی و عرفانی را بر اساس گونه‌های روابط بینامتنیت، پیرامتنیت و سرمتنیت، با توجه به اشعار ابوسلیک گرگانی، رودکی، فردوسی، مولوی، حافظ، بیدل، مشتاق اصفهانی، یغمای‌جندقی، شاطرعباس صبوحی، سیداسماعیل بلخی و سیمین بهبهانی خلق کرده‌است. از این میان، فانی بیش‌ترین توجه را به اشعار مولوی و حافظ داشته و به گونۀ نظام‌مند براساس رابطه‌های سرمتنیت، پیرامتنیت و بینامتنیت از اشعار مولوی و حافظ تأثیر پذیرفته‌است.

مشاهده مقاله

تحلیل تاریخی حروف‌اضافه در متون فارسی‌میانه و فارسی‌نو برپایه مؤلفۀ یک نظریۀ سوی انشعاب درایر

فهیمه شکیبا؛ حامد مولایی کوهبنانی؛ فاطمه محمدی رفسنجانی پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 مهر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.46754.1762

چکیده

رده‌شناسی زبان با درنظر گرفتن شباهت‌‌ و تفاوت میان زبان‌ها در پی تعیین رده‌های زبانی است. در رده‌شناسیِ تاریخی، با استناد به نظریه‌ها و جهانی‌های ردهشناختی، ردۀ زبانی هر زبان در دوره‌های تاریخی بررسی می‌شود. در پژوهش حاضر با مدنظر قراردادن مؤلفۀ یک نظریۀ سوی انشعاب درایر (1992)، کاربرد نوع حروف‌اضافه در متن فارسی‌میانۀ کارنامۀ ... بیشتر

مشاهده مقاله

امکان تأویل‌های چندگانه با تکیه بر رمزگان‌های پنج‌گانۀ رولان بارت: با تحلیل موردی نمایشنامۀ «فعل‌« نوشتۀ محمد رضایی‌راد

سعیدرضا خوش‌شانس؛ مریم بختیاریان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 آبان 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.42565.1587

چکیده

نشانه‌شناسی و تحلیل روایت رولان بارت می‌تواند ابزار و یا روشی باشد که از پس تحلیل معنایی دلالت‌های گسترده‌ی متن ادبی برمی‌آید. بارت به‌منظور شناخت روایت و راوی، رویکرد تحلیل متنی یا الگوی رمزگان‌های پنج‌گانه را برای متون روایی-توصیفی به کار می‌بندد. روش او مبتنی بر تحلیل رمزگان‌ها این امکان را به دست می‌دهد که با سنجش و رمزگشایی، ... بیشتر نشانه‌شناسی و تحلیل روایت رولان بارت می‌تواند ابزار و یا روشی باشد که از پس تحلیل معنایی دلالت‌های گسترده‌ی متن ادبی برمی‌آید. بارت به‌منظور شناخت روایت و راوی، رویکرد تحلیل متنی یا الگوی رمزگان‌های پنج‌گانه را برای متون روایی-توصیفی به کار می‌بندد. روش او مبتنی بر تحلیل رمزگان‌ها این امکان را به دست می‌دهد که با سنجش و رمزگشایی، تأویل‌های گوناگونی از متن، نقش مؤثر خواننده یا اجراگر در ساخت روایت و فرایند معناسازی در متن تقویت شود. نمایشنامۀ فعل نوشتۀ محمد رضایی‌راد دارای ساختار دراماتیکی ‌است که از روایت علی، منطقی و از سوی دیگر، الگوی خطی زمان پیروی نمی‌کند و به‌لحاظ نشانه‌شناختی و فرآیند چگونگی تولید معنا، آکنده از انبوه رمزگان‌هایی است. این ویژگی، ما را در پیشگاه متنی قرار می‌دهد که خواننده یا اجراگر را به سوی تاویل‌های فردی و تولید معنا فرامی‌خواند(متن باز). در پژوهش حاضر بر اساس رویکرد متنیِ بارت، رمزگان‌های نمایشنامۀ فعل و چگونگی ساختمندی متن، توسعه و پراکندگی معنا و خوانش تأویل‌های محتمل از آن بررسی شده است. تأویل‌پذیری نظام‌های رمزگانی آن نشان می‌دهد درام مزبور -به تعبیر بارت- متنی است «گشوده» و نوشتنی با ظرفیت‌های نشانگانی بسیار که می‌تواند محل تأویل‌های متعددی باشد. هدف از این تحقیق، گسترش دامنۀ تجربل زیباشناختی خواننده و نشان دادن قابلیت‌های ادبی نمایشنامۀ فعل است که با روش کتابحانه‌ای و جست وجوی اینترنتی داده های آن گردآوری شده اند. داده ها در قسمت مربوط به بارت توصیف شده و در مواجهه با متن نمایشنامۀ فعل، تحلیل می شوند

مشاهده مقاله

بررسی نقش لالایی ها در انتقال فرهنگ اعتقادی به کودکان بر اساس لالایی های مکتوب فارسی

طاهره ایشانی؛ زینب رضایی برمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.48679.1853

چکیده

فولکلور، از شاخص‌های مهم در تشخیص فرهنگ هر ملت است به طوری که به جرأت می‌توان گفت که ماناترین و ناب‌ترین آفرینش‌های ادبی و هنری بشر، ملهم از فولکلور و ادبیات توده‌ها است. لالایی‌ها نیز جزئی از این ادبیات فولکور محسوب می‌شود و به عنوان بخشی از ادبیات شفاهی جامعه، برگرفتـه از ذهنیـت تـودة مـردم هستند و مفاهیم متنوعی را به طور غیرمستقیم ... بیشتر

مشاهده مقاله

نقد و تحلیل گفتمان زیست‌محیطی در رمان درخت انجیر معابد احمد محمود از دریچه‌ی گفتمان قدرت

فاطمه حیات داوودی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.48767.1859

چکیده

حضور طبیعت در رمان درخت انجیر معابد احمد محمود تابع گفتمان‌هایی است که تمام ساختارهای جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد که بر اساس اندیشه‌ی فوکو در چهارمقوله‌ی واژگونی، گسست، برون‌بودگی و دگرسانی قابل بررسی است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال خواهیم پرداخت که نزاع دو گفتمان سنّتی و مدرنیته چه تحوّلات و پیامدهایی را ... بیشتر حضور طبیعت در رمان درخت انجیر معابد احمد محمود تابع گفتمان‌هایی است که تمام ساختارهای جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد که بر اساس اندیشه‌ی فوکو در چهارمقوله‌ی واژگونی، گسست، برون‌بودگی و دگرسانی قابل بررسی است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال خواهیم پرداخت که نزاع دو گفتمان سنّتی و مدرنیته چه تحوّلات و پیامدهایی را در جغرافیای زیستی جامعه‌ی داستانی مورد پژوهش ما در بر داشته است؟ تا با پاسخگویی به آن به علل عدم سیر تکاملی محیط زیست انسانی و طبیعی برای رسیدن به نوعی معرفت‌شناسی در قبال رفتار با طبیعت پی ببریم. نتایج پژوهش حاکی از این است که بر اساس اصل واژگونی تغییر ماهیّت سلطه‌ی طبیعت بر انسان در دوران سنّتی به سلطه‌ی انسان بر طبیعت در عصر مدرن پیامدهای نامطلوبی را برای جامعه‌ی زیست‌محیطی و انسانی رقم زده است. نابودی باغچه و ساخت شهرک و عدم توجه به فطرت و ذات طبیعت در گفتمان مدرنیته در این رمان نقطه‌ی گسست سنّت از مدرنیته را بازتولید می‌کند. مطابق اصل برون‌بودگی فوکو ناهمخوانی لایه‌های موجود در گفتمان سنّتی و مدرنیته و اعمال آن در حوزه‌ی جغرافیایی خاص باعث ایجاد انتروپی در جامعه‌ی زیستی و انسانی ‌گردیده که بر اساس اصل دگرسانی می‌توان ریشه‌ی آن در انگاره‌های دانایی در دو دوره‌ی تاریخی سنّت و مدرنیته با کارکردهایی متفاوت دانست؛ کارکردهای متفاوتی که مقاومت‌هایی را شکل داده و باعث شده جامعه‌ی زیست‌بومی و انسانی سیر تکاملی‌ای را طی نکند و متضمن ظهور گزاره‌های زیست‌محیطی جدیدی که طبیعت را در مسیر تازه‌ای قرار دهد، نباشد.

مشاهده مقاله

بررسی رمان «آن مادیان سرخ یال» از منظر مطالعات فرهنگی تطبیقی

فاطمه گل بابائی؛ عبدالله آلبوغبیش

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.47761.1806

چکیده

مطالعات فرهنگی تطبیقی در عصر جهانی‌شدن یکی از چارچوبهای تحلیل متون ادبی به ویژه متون میان‌فرهنگی است. در سایه این نوع از مطالعات، استیون توتوسی یکی از پژوهشگران مطالعات فرهنگی تطبیقی، بر حرکت به سوی گفتگوی فرهنگ‌ها و لزوم مقابله با جریان متناقض‌نمای جهانی‌شدن و بومی‌سازی تأکید می‌نماید. پژوهش حاضر با نگاهی به دیدگاه‌های توتوسی ... بیشتر مطالعات فرهنگی تطبیقی در عصر جهانی‌شدن یکی از چارچوبهای تحلیل متون ادبی به ویژه متون میان‌فرهنگی است. در سایه این نوع از مطالعات، استیون توتوسی یکی از پژوهشگران مطالعات فرهنگی تطبیقی، بر حرکت به سوی گفتگوی فرهنگ‌ها و لزوم مقابله با جریان متناقض‌نمای جهانی‌شدن و بومی‌سازی تأکید می‌نماید. پژوهش حاضر با نگاهی به دیدگاه‌های توتوسی و با روش توصیفی- تحلیلی، روایت آن مادیان سرخ یال نوشته محمود دولت‌آبادی را تحلیل و واکاوی کرده‌است. رمان یادشده بخشی از سرگذشت امرؤالقیس، شاعر عرب پیش از اسلام و کین‌خواهی او از قاتلان پدرش را روایت می‌کند. در سطح آشکار متن، رویارویی شخصیت تخیلی مرد پارسی و امرؤالقیس به موازات حضور فراداستانی نویسنده، ادعای برقراری گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها و همذات‌پنداری با «دیگری» به مثابه گفتمان مرکزی روایت مطرح می‌شود ، لیکن با نگاهی عمیق‌تر به ساختار روایت در شیوه ادغام مفهوم «خود» در «دیگری»، اعتبار هویت «دیگری» به تناسب منافعی که برای «خودی» تأمین می‌کند و نحوه برساختن دیالوگ‌ها وارونگی این ادعا نمایان می‌شود. در واقع، روایت آن مادیان سرخ یال اگرچه در تلاش است کیفیت دگرگونی شخصیت امرؤالقیس و چرخش از گفتمان پیوند به گسست را در خود جای دهد اما، پارادوکس‌های فرهنگی ژرف‌ساخت متن، از اساس وجود پیوند میان «خودی» و «دیگری» را نقض مینماید.

مشاهده مقاله

بازنمایی سوبژکتیویته در آثار جلال آل احمد و امکان‌ طرح یا طرد بازگشت به خویشتن

حمزه عالمی چراغعلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.48039.1821

چکیده

ایده «بازگشت به خویشتن» به‌عنوان مؤلفه‌ایی مهم و تأثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران بر فرض برافراشتن «خود» و عاملیّت انسانی (سوبژکتویته)، امکان‌پذیر است و بر این اساس این سؤال مطرح است که آیا اندیشه و آثار جلال آل احمد، به‌عنوان یکی از منادیان اصلی این ایده، امکان ظهور سوبژکتویته‌ی ایرانی را فراهم می‌کنند؟ این سؤالی ... بیشتر ایده «بازگشت به خویشتن» به‌عنوان مؤلفه‌ایی مهم و تأثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران بر فرض برافراشتن «خود» و عاملیّت انسانی (سوبژکتویته)، امکان‌پذیر است و بر این اساس این سؤال مطرح است که آیا اندیشه و آثار جلال آل احمد، به‌عنوان یکی از منادیان اصلی این ایده، امکان ظهور سوبژکتویته‌ی ایرانی را فراهم می‌کنند؟ این سؤالی است که پژوهش حاضر با خوانش تمامی متون آل احمد و با نگاه به تحولات سیاسی-اجتماعی آن زمان بررسی کرده است. در این پژوهش با بهره‌گرفتن از مقدمات نظری سوبژکتیویسم و نیز مفهوم بازنمایی که میان ابراز هویت فردی و سوبژکتیویسم با ادبیات ارتباط برقرار می‌کند به جستجوی هویّت خود و سوژگی در آثار آل‌احمد پرداخته شد و بازنمایی «خود» و جهان واقع یا «وانمایی» و حرکت به سوی حادّواقعیّت –بر مبنای اندیشه‌های بودریار- به‌عنوان مبنای طرح یا طرد بازگشت به‌خویشتن در آثار آل‌احمد مطالعه گردید. نتیجه نهایی بیان‌گر این است که ظهور اندیشه بازگشت‌به‌خویشتن در آثار جلال آل احمد، بیشتر در قالب اعتراض به وضع موجود است و این موضوع از ریشه‌های عمیق نفی «خود» برخوردار است. «خود» که مبنای ظهور سوبژکتیویسم و مواجهه فعّال با جهان خارج است، در آثار آل‌احمد از هر سو فرو می‌پاشد و منحل می‌شود. آل احمد اجازه نمی‌دهد سوژه‌گی پا بگیرد. او همواره به‌دنبال نفی خود (سوژه) و قرار دادن آن در سایه‌ای از ابهام است. چنین هویّتی از «خود» سبب می‌شود او از بازنمایی جهان واقع به آستانه‌ی وانمایی و حادّواقعیّت سوق یابد.

مشاهده مقاله

بررسی گروتسک و خاستگاه‌های روانی پدیدآورندۀ آن در رمان «اعترافات هولناک لاک‌پشت مرده»

سارا چالاک

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.47438.1790

چکیده

گروتسک، نوعی نگاه به هستی است. این اندیشه، درواقع برگرفته از نقاشی‌های کهن غارهای باستانی در ایتالیاست که آمیزه‌ای از انسان، گیاه و حیوان را به شکلی درهم و پیچیده نشان می‌داد. بعدها این سبک به هنر و ادبیات رسوخ کرد و پایه‌گذار شیوه‌ای نو و منحصر به فرد در آثار ادبی شد. اغراق، هنجارگریزی، استهزا، زبان توهین‌آمیز و بدن‌مندی از نشانه‌های ... بیشتر گروتسک، نوعی نگاه به هستی است. این اندیشه، درواقع برگرفته از نقاشی‌های کهن غارهای باستانی در ایتالیاست که آمیزه‌ای از انسان، گیاه و حیوان را به شکلی درهم و پیچیده نشان می‌داد. بعدها این سبک به هنر و ادبیات رسوخ کرد و پایه‌گذار شیوه‌ای نو و منحصر به فرد در آثار ادبی شد. اغراق، هنجارگریزی، استهزا، زبان توهین‌آمیز و بدن‌مندی از نشانه‌های این سبک ادبی است. شیوه‌ای که نویسندة رمان «اعترافات هولناک لاک‌پشت مُرده» به‌شکلی ویژه از آن در نگارش اثرش بهره جسته است. در این رمان هراس‌آورترین و تلخ‌ترین پیشامدهای زندگی با طنزی گزنده و زبانی رکیک روایت می‌شود. شیوه‌ای که با آمیختن صحنه‎‌های گوناگونِ مرگ، غذا خوردن و خواهش‌های تنانه، در جای‌جای رمان جلوه‌ای بارز از سبک گروتسک را پدید آورده است. در این نوشتار تلاش شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن تحلیل عناصر گروتسک و چگونگی تأثیرپذیری نویسنده از این عناصر، به بررسی خاستگاه‌های گرایش راوی رمان به استفاده از زبان و مؤلفه‌های گروتسکی پرداخته شود. یکی از اهداف مهم پژوهش این است از بیان صرف عناصر گروتسک فراتر رفته و این مؤلفه‌ها در راستای تحلیل روان شخصیت راوی به کار گرفته شود. فرآیندی که نتیجة آن رسیدن به مواردی همچون ترس از مرگ، اضطرابها و روان‌ضربه‌های طول زندگی، به‌عنوان محرک اصلی برای گزینش سبک زندگی گروتسکی از سوی راوی است. حاصل این پژوهش تأثیر بُعد ناخودآگاه ذهن شخصیت داستان را بر شکل‌گیری ذهن و زبان گروتسکی آشکار می‌سازد.

مشاهده مقاله

خوانش متنی و بافتی ده افسانۀ ایرانی و عربی؛ با تکیه بر الگوی پیتر جیلت

سمیه السادات طباطبائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.46866.1769

چکیده

از آن زمان که در ادبیات مردمی به چشم رشته‌ای دانشگاهی نگریسته شد دیری نمی‌گذرد و از همان اوان پژوهندگان این شاخه بر آن بوده و هستند که افسانه‌ها را روشمند بررسند. پیتر جیلت از جمله کسانی است که الگوی خود را برای خوانشی آکادمیک از افسانه‌های شگفت پیش می‌نهد. الگوی پیشنهادی او دو سویه دارد: متنی (ساختی) و بافتی. سویۀ متنی آن پنج کارکرد ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی مصادیق و مؤلفه‌های دلبستگی در قصۀ سلامان و ابسال از دیدگاه جان بالبی

آسیه ذبیح نیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/lir.2024.49200.1880

چکیده

جان بالبی (1907-1990 م.) محقق انگلیسی است که به سبِ تحقیقاتش در زمینۀ رشد کودک و نظریۀ دلبستگی شهرت دارد. دیدگاه وی یکی از مهم‌ترین نظریه‌هایی است که به رابطه والدین(مراقب اصلی یا دایه یا جایگزین مادر) و کودک و پیامد آن در بزرگسالی اشاره دارد. وی دلبستگی را ارتباط روانی پایدار بین دو انسان معنا می‌کند که تا زندگی بزرگسالی ادامه می‌یابد، ... بیشتر جان بالبی (1907-1990 م.) محقق انگلیسی است که به سبِ تحقیقاتش در زمینۀ رشد کودک و نظریۀ دلبستگی شهرت دارد. دیدگاه وی یکی از مهم‌ترین نظریه‌هایی است که به رابطه والدین(مراقب اصلی یا دایه یا جایگزین مادر) و کودک و پیامد آن در بزرگسالی اشاره دارد. وی دلبستگی را ارتباط روانی پایدار بین دو انسان معنا می‌کند که تا زندگی بزرگسالی ادامه می‌یابد، زیرا رفتار وابستگی منشأ زیستی دارد و اساس پیوندهای عاطفی را تشکیل می‌دهد. دلبستگی کودکی به دوران بزرگسالی تسری می‌یابد و آیندۀ فرد را رقم می‌زند. منظومۀ تمثیلی سلامان وابسال که ازآن روایت‌های گوناگونی دردست است، قصۀ عشق میان سلامان ودایه‌اش ابسال است. در این قصۀ عرفانی، دلبستگی و پیوند عاطفی عمیقی میان دایه که درحکم مادر است با کودک به وجود می‌آید که در بزرگسالی تبدیل به عشقی پُرسوز و گداز می‌شود. دایه، آنچنان پایگاه ایمن و حس امنیتی را در سلامان ایجاد می‌کند که سلامان با دوری از دایه تصمیم به خودکشی می‌گیرد. در این قصه، دلبستگی دارای مؤلفه ای تکامل یابنده است که به بقای سلامان مدد می‌رساند. براساس دستاورد تحقیق، در قصه سلامان و ابسال، از دید بالبی، در رابطه ناایمن میان والد و کودک موجب بی‌اعتمادی، مشکل در هماهنگی و حساس بودن و نارضایتی هیجانی در روابط عاشقانه در بزرگسالی شده است. دلبستگی میان سلامان و ابسال، فقط به دورۀ نوزادی محدود نمی‌شود و در مراحل بعدی زندگی سلامان تداوم دارد و زندگی هر دو را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار می‌دهد.