نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس مدعو، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

ین و اخلاق در «شهریار» و «سیاست‌نامه» و وجوه تفاوت آن‌ها، موضوع اصلی این نوشتار است. روشی که برای این‌کار مدنظر است، مطالعه تطبیقی است. آنچه این مطالعه مفروض داشته، این است که دید ماکیاولی در «شهریار» نسبت به دین یکسره فایده‌گرایانه، واقعگرا، مدرن و البته غیرسکولار بوده و آن را تنها وسیله‌ای جهت اتّحاد مردم می‌داند و در اخلاق نیز بی‌پروا، عاری از احساسات و گاه بی‌اخلاق است، بعلاوه که هیچ اخلاقی مقدّم بر جامعه و حکومت نمی‌داند و اخلاق را محصول زور و قانون حکومت می‌پندارد. از سوی دیگر نگرش نظام‌الملک در «سیاست‌نامه» نسبت به دین متعصّبانه، کلاسیک و محافظه‌کارانه است و برخلاف ماکیاولی، دین را هم به‌خاطر خود دین و حقانیّت آن، ارزش می‌نهد و هم اینکه از آثار سیاسی آن غافل نیست. در اخلاق نیز چون آن را برآمده از دین (اسلام) می‌داند معتقد بود در صورت عدم وجود حکومت، باز اخلاقی وجود خواهد داشت، یعنی اخلاق را منوط به وجود حکومت نمی‌انگارد. همه اینها به‌عنوان فرضیه این نوشتار، با رجوع به متن هر دو اثر مذکور، بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

- بومر، فرانکلین لوفان(1385) جریان­های بزرگ در تاریخ اندیشه غربی، ترجمه: حسین بشیریه. تهران: باز.
- پلامناتز، جان(1387) انسان و جامعه جلد اول، ترجمه: کاظم فیروزمند. تهران: روزنه.
- جونز، و.ت(1358) خداوندان اندیشه سیاسی جلد دوم، ترجمه: علی رامین. تهران: نشر سپهر.
- دولت­آبادی،محمود(1383). گذری کوتاه اما جامع بر نظام­الملک مؤلف سیاست­نامه(سیرالملوک) سرنوشت محتوم وزیر ایرانی. شعر کلاسیک. شمار سوم. صص168-160.
- راسل، برتراند(1340) تاریخ فلسفه غرب، ترجمه: نجف دریابندری. تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
- شوالیه، ژان ژاک(1373) آثار بزرگ سیاسی از ماکیاولی تا هابز، ترجمه: لی­لا سازگار. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- طباطبایی، سیدجواد(1364). مقدمه بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران. معارف. شماره دوم. صص102-79.
- فلاح، مرتضی(1383). خواجه نظام­الملک؛ سیاست در نامه، سیاست در عمل. کاوش­نامه. شماره نهم. صص90-67 .
- قادری، حاتم(1382) اندیشه­های سیاسی در اسلام و ایران، چاپ چهارم، تهران: سمت.
- قاسمی، محمدعلی(1386). قدرت و امنیت در سنت سیاست­نامه­نویسی: مطالعه سیرالملوک خواجه نظام­الملک. فصلنامه مطالعات راهبردی.شماره دوم. صص277-261.تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- کاسیرر، ارنست(1385) افسانه دولت، ترجمه: نجف دریابندری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
- کاظمی، سید علی اصغر(1376) اخلاق و سیاست؛ اندیشه سیاسی در عرصه عمل، تهران: نشر قومس.
- لمبتون، آن. ک. س.(1363) سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه: یعقوب آژند. تهران: امیرکبیر.
- ماکیاولی، نیکولو (1389) شهریار، ترجمه: محمود محمود. تهران: نگاه.
- ملک، احمد(1379). سیری در کتاب سیاست­نامه یا سیرالملوک. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. صص50-46.
- نظام­الملک،حسن­بن­علی(1388)سیاست­نامه،به­تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.
- هدایتی، ابوالفضل (بی­تا). سلوک سیاسی نظام­الملک. حکومت اسلامی. شماره سوم. صص238-210.
- Adams , Ian and R.W Dyson (2007) Fifty Major  Political Thinkers . London& New York: Routledge.
- Black, Antony (2011) The History of Islamic Political Thought; From the Prophet to the Present. Edinburgh: Edinburgh University press.
- Boyle, J.A (2007) The Cambridge History of Iran; Volume 5 The Saljuq and Mongol Periods. Cambridge: Cambridge University Press.
- Duignan, Brain (2010) The 100 Most Influential Philosophers of All Time. New York: Britannica Educational Publishing.
- Honderich, Ted (1995) The Oxford Compnion to Philosophy. New York: Oxford University Press Inc.
- Kenny, Anthony (2006) A New History Of  Western Philosophy, Volume 3 The Rise of Modern Philisophy. Oxford: Clarendon Press.
- McClelland , J.S (2005) A History of Western Political Thought . London&New York: Routledge.
- Murray , A.R.M (2010) An Introduction to Political Philosophy . London :Routledge.
- Rosenthal, Erwin I. J (1962) Political Thought in Medieval Islam; An Introductory OutLine. Cambridge: Cambridge University Press.
- Sheldon, Wolin. S (2004) Politics and Vision; Continuity and Innovation in Western Political Thought. New Jersey: Princeton University Press.
- White, Michael (2002) The Pope and the Heretic; The True Story of Giordano Bruno, The Man Who Dared to Defy the Roman Inquisition.New York: Harper Collins Publishers Inc.