نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده ادبیات(نویسندۀ مسئول)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

2 استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، پژوهشکدۀ ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش این است که شیوه پردازش «زمان» به‏عنوان یک عنصر روایی، در دو گفتمان ادبی و سینمایی که میان آن‏ها رابطة اقتباس برقرار است و درواقع موضوعی مشترک دارند مقایسه شود تا تفاوت ابزارها و شگردهای بیانی این دو رسانه بیان گردد. رویکرد این تحقیق، روایت‏پژوهی با تأکید بر زمان روایی است و مورد مطالعه رمان و فیلم اقتباسی «شوهر آهو خانم». در بحث زمان‌بندی روایت از دیدگاه ژنت، سه ویژگی درنظر گرفته می‏شود: 1. آرایش رویدادها: ترتیب ذکر وقایع در گفتمان روایی؛ 2. بسامد رویدادها: تناسبی که میان تعداد بازنمودهای یک رویداد در گفتمان روایی و دفعات احتمالی وقوع همان رویداد در جهان داستان وجود دارد؛ 3. دیرش رویدادها: حجمی که هر رویداد در گفتمان روایی به خود اختصاص می‏دهد. نتایج پژوهش نشان می‏دهد: 1.آرایش رویدادهای فیلم، به‏شدت تحت تأثیر کتاب است و هیچ گونه خلاقیتی در این زمینه دیده نمی‌شود. تمام رویدادهای داستان، به‌طور‏خلاصه گزینش شده و به همان ترتیب طبیعی درپی یکدیگر نمایش داده شده‌اند؛ 2.در داستان، بسامد رویدادها غالباً از نوع تک­به­تک است (یعنی برابر با تعداد وقوع وقایع در جهان داستان) و این موضوع به‌دلیل قالب داستان (رمان) طبیعی می‏نماید ولی در فیلم بسامد برخی رویدادها از نوع کاهنده است؛ 3. با توجه به حجم کتاب شوهر آهوخانم ضرب‏آهنگ روایت در کتاب کند است، در حالی­که ضرب­آهنگ روایت در فیلم، به دلیل حذف­های متعدد و پی‏درپی تند است و حتی گاهی موجب مخدوش شدن پیرنگ روایت شده است.

کلیدواژه‌ها

استیفنسون، رالف و جی. آر. دبریکس (1370)، «فضا و زمان در سینما»، ترجمۀ احمد خوانساری، مجلۀ فارابی، ش 11.
افغانی، علی‌محمد (1348)، شوهر آهو خانم، تهران: امیرکبیر.
اوحدی، مسعود (1388)، «روایت و مسائل وابسته به آن در مطالعات سینمایی»، فصل‌نامۀ هنر، ش 81.
بامشکی، سمیرا (1391)، روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی، تهران: هرمس.
برانیگان، ادوارد (1381)، «روایت در سینما: سطوح هشت‌گانۀ روایت»، مجلۀ فارابی، ش 44.
برگر، آرتور ایسا (1380)، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمۀ محمدرضا لیراوی، تهران: سروش.
بی‌ور، فرانک (1393)، فرهنگ اصطلاحات سینمایی، ترجمة مسعود مدنی، تهران: تابان خرد.
پرینس، جرالد (1391)، روایت‌شناسی: شکل و کارکرد روایت، تهران: مینوی خرد.
تودوروف، تزوتان (1388)، بوطیقای نثر (پژوهش‌هایی نو دربارة حکایت)،ترجمة انوشیروان گنجی‌پور، تهران: نشر نی.
تولان، مایکل (1393)، روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختیـ انتقادی، ترجمة فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
حری، ابوالفضل (1388)، «روایت‌شناسی در سنت نقد انگلیسی ـ امریکایی: معرفی کتاب داستان و متن اثر سیمور چتمن»، نقد ادبی، ش 8.
حیاتی، زهرا (1393)، «مطالعات میان‌رشته‌ای ادبیات و هنرهای دیداری با محوریت شاهنامه»، در: مجموعه‌‌مقاله‌های همایش شاهنامة فردوسی و مطالعات هنری، مشهد: زروند.
حیاتی، زهرا، حسین صافی، و فرنوش میرزایی (1395)، «تحلیل زمان روایی در دو گفتمان ادبی و سینمایی، موردمطالعه: فیلم خاک و داستان آوسنة باباسبحان»، دوفصل‌نامۀ روایتشناسی، ش 1.
خاچاتوریان، هیگ (1387)، «فضا و زمان در سینما»، ترجمۀ مرتضی عابدینی‌فرد، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 10.
رنجبر، محمود و دیگران (1390)، «بررسی ساختاری عنصر زمان براساس نظریة ژرار ژنت در نمونه‌ای از داستان کوتاه دفاع مقدس»، ادبیات پایداری، دورۀ 3، ش 5.
زاهدی، فریندخت و رفیق نصرتی (1390)، «زمان‌مندی روایت در چهار نمایش‌نامة نغمه ثمینی»، نقد ادبی، ش 16.
شیخ‌مهدی، علی (1382)، «جستاری بر زمان در تصویر سینمایی»، کتاب‌‌ماه هنر، ش 61 و 62.
صافی پیرلوجه، حسین (1387)، «نگاهی گذرا به پیشینة نظریه‌های روایت»، فصل‌نامة نقد ادبی، س 1، ش 2.
صافی پیرلوجه، حسین (1394)، «شگردهای داستان‌سرایی در فارسی معاصر»، در: مجموعه‌مقالات ایران‌شناسی در فرانسه.
ضابطی جهرمی، احمدرضا (1387)، «تصویر و توصیف سینمایی در شعر کلاسیک پارسی»، در: مجموعه‌مقالات اولین هم‌اندیشی سینما و ادبیات، تهران: فرهنگستان هنر.
طاهری، قدرت‌الله و لیلاسادات پیغمبرزاده (1388)، «نقد روایت‌شناسانة مجموعة ساعت پنج برای مردن دیر است براساس نظریة ژرار ژنت»، ادب‌پژوهی، ش 7 و 8.
عطار، عبدالرضا (1347)، «شوهر آهو خانم، فیلمی تحسین‌برانگیز»، نگین، ش 43.
فلکی، محمود (1382)، روایت داستان: تئوری‌های پایه‌ای داستان‌نویسی، تهران: بازتاب نگار.
قاسمی‌پور، قدرت (1387)، «زمان و روایت»، فصل‌نامة نقد ادبی، ش 2.
کاظمی، محمدرضا (1382)، «روایت سینمایی: تجربه‌گری با زمان»، کتاب‌ماه هنر، ش 61 و 62.
کامشاد، حسن (1384)، پایه‌گذاران نثر جدید فارسی، تهران: نشر نی.
کرول، نوئل (1391)، «روایت‌گری در فیلم»، ترجمۀ محمد غفاری، کتاب‌ماه هنر، ش 171.
لوته، یاکوب (1382)، «روایت در سی‌نما: زمان روایی در فیلم»، ترجمۀ علی عامری، مجلۀ فارابی، ش 48.
لوته، یاکوب (1388)، مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمة امید نیک‌فرجام، تهران: مینوی خرد.
مارتین، والاس (1382)، نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.
مرادی کوچی، شهناز (1388)، «بررسی تطبیقی شاخص‌ترین اقتباس‌های ادبی سینمای ایران»، مجلۀ فارابی، ش 64.
مکوئیلان، مارتین (1388)، گزیدۀ مقالات روایت، ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: مینوی خرد.
نویدی، نصرت‌الله (1347)، «انتقاد از فیلمی خوب!»، نگین، ش 44.
ورنه، مارک (1381)، «مقدمه‌ای بر روایت در سینما»، ترجمۀ عسگر بهرامی، مجلۀ فارابی، ش 46.
هرمن، دیوید (1393)، عناصر بنیادین در نظریه‌های روایت، ترجمۀ حسین صافی، تهران: نشر نی.
یعقوبی، رؤیا (1391)، «روایت‌شناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان براساس نظریات ژرار ژنت»، پژوهش‌نامۀ فرهنگ و ادب، ش 13.
Genette, G. (1980), Narrative Discourse: An Easy in Method, Ithaca, New York: Cornell University Press.