نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی. مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی

چکیده

ایده «بازگشت به خویشتن» به‌عنوان مؤلفه‌ایی مهم و تأثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران بر فرض برافراشتن «خود» و عاملیّت انسانی (سوبژکتویته)، امکان‌پذیر است و بر این اساس این سؤال مطرح است که آیا اندیشه و آثار جلال آل احمد، به‌عنوان یکی از منادیان اصلی این ایده، امکان ظهور سوبژکتویته‌ی ایرانی را فراهم می‌کنند؟ این سؤالی است که پژوهش حاضر با خوانش تمامی متون آل احمد و با نگاه به تحولات سیاسی-اجتماعی آن زمان بررسی کرده است. در این پژوهش با بهره‌گرفتن از مقدمات نظری سوبژکتیویسم و نیز مفهوم بازنمایی که میان ابراز هویت فردی و سوبژکتیویسم با ادبیات ارتباط برقرار می‌کند به جستجوی هویّت خود و سوژگی در آثار آل‌احمد پرداخته شد و بازنمایی «خود» و جهان واقع یا «وانمایی» و حرکت به سوی حادّواقعیّت –بر مبنای اندیشه‌های بودریار- به‌عنوان مبنای طرح یا طرد بازگشت به‌خویشتن در آثار آل‌احمد مطالعه گردید. نتیجه نهایی بیان‌گر این است که ظهور اندیشه بازگشت‌به‌خویشتن در آثار جلال آل احمد، بیشتر در قالب اعتراض به وضع موجود است و این موضوع از ریشه‌های عمیق نفی «خود» برخوردار است. «خود» که مبنای ظهور سوبژکتیویسم و مواجهه فعّال با جهان خارج است، در آثار آل‌احمد از هر سو فرو می‌پاشد و منحل می‌شود. آل احمد اجازه نمی‌دهد سوژه‌گی پا بگیرد. او همواره به‌دنبال نفی خود (سوژه) و قرار دادن آن در سایه‌ای از ابهام است. چنین هویّتی از «خود» سبب می‌شود او از بازنمایی جهان واقع به آستانه‌ی وانمایی و حادّواقعیّت سوق یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • احمدی، حمید، (1390)، بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  • آل احمد، جلال، (1357)، ارزیابی شتابزده، تهران: امیرکبیر.
  • ------، (1372) (الف)، از رنجی که می­بریم، تهران: فردوس.
  • آل احمد، شمس، (1376)، «از چشم برادر» در: مرغ حق، زندگی و اندیشه جلال آل احمد، گردآوری قاسم میرآخوری و حیدر شجاعی، تهران: جامی.
  • آل احمد، جلال، (1373) (الف)، اورازان، تهران: فردوس.
  • ------، (1376)، تات‌نشین‌های بلوک زهرا، تهران: فردوس.
  • ------، (2536)، جزیره خارگ، درّ یتیم خلیج فارس، تهران: امیر کبیر.
  • ------، (1382)، خسی در میقات، تهران: مجید.
  • ------، (1372) (ب)، در خدمت و خیانت روشنفکران، زیر نظر شمس آل احمد، تهران: فردوس.
  • ------، (1384) (الف)، دید و بازدید، تهران: نشر جامه­داران.
  • ------، (1373) (ب)، زن زیادی، تهران: فردوس.
  • ------، (1376) (الف)، سرگذشت کندوها، تهران: فردوس.
  • ------، (1376) (ب)، سفر فرنگ، زیر نظر شمس‌ آل احمد، ویرایش مصطفی زمانی‌نیا، تهران: کتاب سیامک.
  • ------، (بی­تا)، غرب­زدگی، ویرایش علی مصطفوی، نسخه دیجیتال.
  • -------، (1374)، گزیده داستان­ها، زیر نظر شمس آل احمد، ویرایش مصطفی زمانی­نیا، تهران: کتاب سیامک.
  • ------، (1350)، مدیر مدرسه، تهران: امیر کبیر.
  • ------، (1387)، نامه­های جلال آل احمد، به­کوشش علی دهباشی، تهران: نشر افست گرافیک.
  • ------، (1384) (ب)، نامه­های سیمین دانشور و جلال آل احمد، کتاب دوم، به اهتمام مسعود جعفری جزی، تهران: نیلوفر.
  • ------، (1372) (ج)، نفرین زمین، زیر نظر شمس آل احمد، تهران: فردوس.
  • ------، (1384) (ج)، نون و القلم، تهران: نشر جامه­داران.
  • -------، (1381)، هفت مقاله، تهران: مجید.
  • ------، (1384) (د)، یک چاله و دو چاه و مثلا شرح احوالات، تهران: فردوس.
  • بروجردی، مهرزاد، (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
  • بودریار، ژان، (1379)، فوکو را فراموش کن؛ بودریار را فراموش کن (گفت­وگوی سیلور لوترانژه با بودریار)، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
  • -------، (1381)، در سایه­ی اکثریت­های خاموش، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
  • تولی، جیمز، (زمستان 1383)، «روش شناسى اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسى»، ترجمه غلامرضا بهروز لک، فصلنامه علوم سیاسی، سال هفتم شماره 4 (پیاپی 28)، در:

 magiran.com/p271671

  • حاج حسینی، مرتضی، (1383)، «بررسی و تحلیل نظریه مطابقت صدق در فلسفه اسلامی»، نامه مفید، شماره 41.
  • دانشور، سیمین، (1384)، غروب جلال، تهران: آئینه جنوب.
  • سلدن، رامان، (1377)، «بازنمایی و نظریه ادبی»، ترجمه منصور براهیمی، نشریه فارابی، شماره 28.
  • صافی، قاسم، (1364)، قلم و اندیشه آل احمد، تهران: دانشگاه تهران.
  • قاضیان، حسین، (1386)، جلال آل احمد و گذار از سنت به تجدد، تهران، کویر.
  • قیصری، علی، (1389)، روشنفکران ایران در قرن بیستم (از مشروطیت تا پایان سلطنت)، ترجمه محمد دهقانی، تهران، هرمس.
  • گیدنز، آنتونی، (1393)، تجدد و تشخّص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نی.
  • گیلسپی، مایکل آلن، (1398)، ریشه­های الهیاتی مدرنیته، ترجمه زانیار ابراهیمی، تهران، روزگار نو.
  • لالر، استف، (1397)، هویت؛ دیدگاه­های جامعه شناختی، ترجمه محسن نیازی و داریوش یعقوبی، اندیشه احسان.
  • معلمی، حسن، (1378)، نگاهی به معرفت­شناسی در فلسفه اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • میرزایی، حسین، (1379)، جلال اهل قلم، زندگی، آثار و اندیشه جلال آل احمد، تهران: اداره کل تحقیق و توسعه صدا.
  • میرسپاسی، علی، (1393)، تأملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران: نشر ثالث.
  • --------، (1386)، روشنفکران ایران: (روایت­های یأس و امید)، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر توسعه.
  • میلر، پیتر، (1398)، سوژه، استیلا و قدرت: در نگاه هورکهایمر، مارکوزه، هابرماس و فوکو، ترجمه نیکو سرخوش، تهران: نی.
  • وحدت، فرزین، (1382)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت­خواه، تهران: ققنوس.
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی ، (1372)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
  • Stuart Hall, David Held, Anthony G. McGrew, (1992), Modernity and its futures, Polity Press in association with the Open University, Cambridge.