نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار علوم سیاسی. مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی
چکیده
ایده «بازگشت به خویشتن» به‌عنوان مؤلفه‌ایی مهم و تأثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران بر فرض برافراشتن «خود» و عاملیّت انسانی (سوبژکتویته)، امکان‌پذیر است و بر این اساس این سؤال مطرح است که آیا اندیشه و آثار جلال آل احمد، به‌عنوان یکی از منادیان اصلی این ایده، امکان ظهور سوبژکتویته‌ی ایرانی را فراهم می‌کنند؟ این سؤالی است که پژوهش حاضر با خوانش تمامی متون آل احمد و با نگاه به تحولات سیاسی-اجتماعی آن زمان بررسی کرده است. در این پژوهش با بهره‌گرفتن از مقدمات نظری سوبژکتیویسم و نیز مفهوم بازنمایی که میان ابراز هویت فردی و سوبژکتیویسم با ادبیات ارتباط برقرار می‌کند به جستجوی هویّت خود و سوژگی در آثار آل‌احمد پرداخته شد و بازنمایی «خود» و جهان واقع یا «وانمایی» و حرکت به سوی حادّواقعیّت –بر مبنای اندیشه‌های بودریار- به‌عنوان مبنای طرح یا طرد بازگشت به‌خویشتن در آثار آل‌احمد مطالعه گردید. نتیجه نهایی بیان‌گر این است که ظهور اندیشه بازگشت‌به‌خویشتن در آثار جلال آل احمد، بیشتر در قالب اعتراض به وضع موجود است و این موضوع از ریشه‌های عمیق نفی «خود» برخوردار است. «خود» که مبنای ظهور سوبژکتیویسم و مواجهه فعّال با جهان خارج است، در آثار آل‌احمد از هر سو فرو می‌پاشد و منحل می‌شود. آل احمد اجازه نمی‌دهد سوژه‌گی پا بگیرد. او همواره به‌دنبال نفی خود (سوژه) و قرار دادن آن در سایه‌ای از ابهام است. چنین هویّتی از «خود» سبب می‌شود او از بازنمایی جهان واقع به آستانه‌ی وانمایی و حادّواقعیّت سوق یابد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)