نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته زبان و ادبیات فارسی – ادبیات عرفانی، دانشگاه شهرکرد

2 استاد، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد

3 دانشیار، رشته زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه شهرکرد

چکیده

از نظر لیکاف و جانسون، استعارۀ انسانانگاری، استعاره هستی‌شناختی است که از طریق آن‌، مفاهیم انتزاعی شخصیت انسانی می‌یابند و می‌توان به نگرش و کنش مورد نظرگوینده، دربارۀ شی یا پدیدۀ مورد وصف پی‌برد. هدف در این پژوهش نیز بررسی انسان‌انگاری دنیا در حدیقه‌الحقیقه و مثنوی است تا نشان داده شود این دو شاعر بیشتراز چه خصوصیات انسانی برای شخصیت‌بخشی به دنیا استفاده کرده‌ و از این طریق، چه نگرشی و کنشی در مخاطبان برانگیخته اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سنایی و مولانا با نسبت دادن ویژگی‌های جسمانی، اخلاقی و اجتماعی انسان، به دنیا، سبب شکل‌گیری استعارة «دنیا به مثابة انسان» شده‌اند. این استعاره، خود شامل دو استعارۀ جزئی‌ترِ «دنیا به مثابۀ زن» و «دنیا به مثابة انسانی با ویژگی اخلاقی- اجتماعی» است. زیر مقوله‌های استعارة «دنیا به مثابة زن» که بر اساس نوع شناخت از ازدواج و روابط خانوادگی ایجاد شده است، نشان می‌دهد در شعر سنایی، دنیای زن‌گون جلوة بیشتری دارد وبرخلاف مولانا که تنها دو ویژگی اخلاقی و اجتماعی این زن را به تصویر کشیده، در شعر سنایی این دنیای زن گون، ظاهری جسمانی و ناخوشایند نیز دارد که سبب دلزدگی جسمی و جنسی از آن می‌شود. در «استعارۀ دنیا به مثابة انسانی با ویژگی اخلاقی- اجتماعی»، نیز که بر اساس شناخت از تعامل اجتماعی شکل گرفته است، این دو شاعر به تصویرسازهای مشابهی از دنیا پرداخته‌اند؛ با این تفاوت که سنایی، دنیا را انسانی با دنیایِ درونی منفی به تصویر کشیده است؛ اما در شعر مولانا، انسانی است با ویژگی اخلاقی و اجتماعی مثبت و منفی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

منابع
1- آموزگار، ژاله. (1385). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، سمت.
2- افراشی، آزیتاو محمد مهدی، میمی زاده. (1393). بررسی استعاره­های جهتی در زبان اسپانیایی و فارسی. «پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی» ، دورة 3، شماره 4. ص25-1.
3- بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار، کتایون مزداپور. ویرایش 3. تهران: نشر آگاه.
4- بهنام­فر، محمد. (1389). دنیا از دیدگاه مولوی در مثنوی با استناد آیات قرانی. «مجله دانشکدة ادبیات و علوم انسانی بیرجند» . سال دوم شماره دوم ، صفحه 9-12.
5- بارسلونا، آنتونیو. (1390). استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. برگردان فرزان سجودی / لیلا صادقی و تینا امراللهی . تهران: انتشارات نقش جهان مهر.
6- پور نامداریان، تقی.(1364). رمز و داستان­های رمزی  در ادب فارسی (تحلیلی از داستان­های عرفانی- فارسی  ابن سینا و سهروردی ). تهران: انتشارات  علمی و فرهنگی.
7- پرتوی، آناهیتا، سهیل سعادتی­نیا، نادیا حاجی پور (1398).استعارة مفهومی غم در دو نوع شعر مرثیه و حبسیه.پژوهش های بین رشته­ای ادبی، پژوهشگاه علوم انسانی و طالعات فرهنگی ، سال اول.شماره داول . بهار و تابستان 1398، 16-36
8-خدابنده، افروز. (1396). سیمای دنیا در مثنوی مولانا و دیوان حافظ. «سومین همایش متن پژوهی ادبی(نگاهی تازه به آثار مولانا)» . تهران. شماره سوم ص 1-19.
9-خوانساری، جمال­الدین.(1387). شرح محقق خوانساری برغررالحکم ودررالکلم.2جلد. با مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال­الدین حسینی ارموی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10- زرقانی، سید مهدی.(1378). افق­های شعر واندیشة سنایی، به همراه گزیده­ای از حدیقه. چاپ اول. تهران: نشر روزگار.
11-سنایی، ابوامجد مجدود بن ادم. (1383).حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه. تصحیح/ دکتر مدرس رضوی. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
12-سرکاراتی، بهمن (1350). «پری» (تحقیقی در حاشیة اسطوره شناسی تطبیقی). «مجلة دانشگاه ادبیات و علوم انسانی تبریز». ش 97 تا10.
13- شوالیه، ژان- گریران آلن .(1388). فرهنگ نمادها. جلد2. ترجمه/ تحقیق سودابه فضایلی. تهران: انتشارات جیحون.
14- طاهری گرگانی، حبیب الله.(1370 ). درسهایی از اخلاق اسلامی، یا، اداب سیر و سلوک. قم: نشرجامعة مدرسین حوزة علمیة قم، انتشارات اسلامی.
15- عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار.(1375). قابوس­نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
16- غزالی طوسی، ابو حامد.(1375). احیاء علوم­الدین. ترجمة مویدالدین خوارزمی. تصحیح  خدیو جم. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
17-فتوحی، محمود.(1390). بلاغت تصویر. تهران : انتشارات سخن .
18- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1401 ق). العین. جلد 3. چاپ دوم. قم: انتشارات هجرت.
19- قشیری، عبدالکریم بن هوازن.(1387). الرساله­القشیریه. با تصحیح و استدراکات بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: زوار.
20-کلینی، ابو جعفرمحمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. جلد2. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
21- کوچش، زلتن .(1393). مقدمه­ای کاربردی براستعاره. ترجمة شیرین پورابراهیم. تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی .
22- لیکاف، جرج و مارک جانسون. (1394). استعاره­هایی که با آن زندگی میکنیم. برگردان هاجر آقا ابراهیمی. تهران: نشر علم.
23- مولانا.(1366). مثنوی. بسعی و اهتمام رینولد نیکلسون. تهران: موسسة، انتشارات امر کبیر.
24- نراقی، مهدی.(1370 ). علم اخلاق اسلامی. تهران: انتشارات حکمت.
25- نوری، محمد رحیم. (1387). مبانی اخلاق. ویراستار زهرا یزدانی نژاد. چاپ دوم. تهران:خورشید باران.
26-وفایی­فرد، زهره و میرجلال­الدین کزازی. (1396). تحلیل دنیا مداری در مثنوی مولوی. «متن شناسی ادب فارسی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان. شماره 3. ص62-49.
27- همائی، جلال­الدین. (1376).مولوی نامه، مولوی چه می گوید ؟. جلد اول. چاپ نهم. تهران : موسسة نشر هما.
28- یشتها (1377). گزارش و ترجمه ابراهیم پور داوود. تهران: اساطیر.