نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، ایران، تهران

چکیده

روان‌زخم اجتماعی یا ترومای فرهنگی یک وام‌واژه از دانش پزشکی و یکی از مباحث جدید در حیطۀ جامعه‌شناسی فرهنگی است که در معنای آسیب‌های روانی فردی و اجتماعی به کار برده می‌شود و در زمان‌های مشخصی از قبیل جنگ و خشونت و... بر یک جامعه چیره می‌شود و افراد آن جامعه را به واکنش‌های خاصی وا می‌دارد، بررسی جامعه ایرانی در زمان حملۀ اعراب و پس از آن؛ یعنی در زمان حکمرانی آنان بر ایران -که به صورت واضح به تخطئه‌ی فرهنگی، زبانی و هویّتی ایرانیان انجامید- نشان دهنده‌ی دچار شدن جامعه ایرانی به روان‌زخم یا همان ترومای فرهنگی است که واکنش‌های متعددی از مبارزه‌ی مسلحانه تا فعالیت‌های فرهنگی را به دنبال داشت، فردوسی یکی از افرادی است که با درکی آگاهانه از ترومای فرهنگی و شناخت شیوه‌های درمان آن، در مسیر احیای جامعه‌ی ایرانی گام نهاد، از این رو نوشتار حاضر به شیوه‌ توصیفی – تحلیلی و با ذکر نمونه، به بررسی راهبردهای فردوسی در راستای علاج روان‌زخم‌های جامعه‌ی ایرانی پرداخته است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که فردوسی سه راهبرد مشخص اندیشگانی، هویّتی و زبانی را مدّ نظر قرار داده و با سرایش شاهنامه همزمان هر سه راهبرد را پیش برده است و در نهایت به مخاطبان ایرانی در طول اعصار گوشزد کرده است که اگر ملتی بخواهد زنده بماند باید زبان خود را حفظ کند و حفظ زبان از نظر او برابر است با حفظ هویّت و هر آنچه به آن وابسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • منابع:

    • ابراهیم حسن، حسن(1386).تاریخ سیاسی اسلام، مترجم ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران: جاویدان و بدرقه جاویدان.
    • ازغندی، علیرضا و عبدالمهدی مستکین(1392). « نقش شاهنامه فرودسی در تکوین هویّت و نحوه نگرش بین­المللی انسان ایرانی »، فصلنامه­ی پژوهش­های راهبردی سیاست، سال دوم، شماره 7، زمستان، شماره پیاپی ( 37)، صص 9-32.
    • اشرفی، اکبر(1373). « هویّت ایرانی»، مجلۀ گفتگو، شمارۀ 3، فروردین، صص 7-26.
    • بابایی، طاهر(1398). « حضور دیوان­سالاران ایرانی در تشکیلات اداری امویان»، مجلۀ تاریخ و فرهنگ، سال پنجاه و یک، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 103، زمستان و پاییز، صص 9-28.
    • بهنیافر، احمدرضا (1386). « ارتباط خلافت عباسی با حکومت­های ایرانی»، مجله معرفت، سال 16، شمارۀ 114، خرداد، صص95-104.
    • جوانی، زهرا و دیگران(1399). «تاثیر خِرد بر سلامت روان دانشجویان دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران»، فصلنامۀ ایده­های نوین روانشناسی. ۴ (۸)، صص۱-۹.
    • حاتمی­منش، محمدعلی(1387). «نظام دیوانی اسلامى در سده نخست هجری»، مجلۀ تاریخ در آیینه پژوهش، شمارۀ 20، صص 39-62.
    • جانعلیزاده چوب­بستی، حیدر و دیگران(1396).« جامعۀ­شناسی حافظۀ جمعی: حوزۀ مطالعاتی پارادایمیک و ناپارادایمیک؟»، مجلۀ راهبرد فرهنگ، شمارۀ چهلم، زمستان، صص 37-70.
    • خسروشاهی بناب، مریم و حسامی کرمانی، منصور (1396). «بررسی بازنمود روانزخم فردی و جمعی ناشی از دو جنگ جهانی در هنر با نگاهی به آثار دو تن از نقاشان آلمانی»، مجلۀ باغ نظر، سال چهاردهم، شمارۀ52، مهرماه، صص5-16.
    • خسروی، محمدرضا و بیات، علی( 1387). «مواجهة جامعة ایرانی دربرابر سلطة اعراب مسلمان درسده­های اول و دوم هجری نشریۀ جستارهای تاریخی (فرهنگ) (ویژه تاریخ)، سال:1387 | دوره:21 | شماره:3 (مسلسل 67).، صص :117-155
    • خطیب، عبدالله (1378). ایران در روزگار اموی، ترجمۀ محمود افتخارزاده، تهران، رسالت قلم.
    • خطیبی، ابوالفضل (1385). «هویّت ایرانی در شاهنامه»، نامۀ فرهنگستان، دوره 8، شماره 4(پیاپی 32)، صص69- 76.
    • دهقان­پور، زهره و محسن معصومی(1391). « نقش ایرانیان در فتح ایران به دست اعراب از آغاز تا پایان سده­ی نخست هجری قمری (گروه­ها، انگیزه­ها و انواع همکاری)، مجلۀ مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شمارۀ 13، تابستان، صص 67-89.
    • رضازادۀ لنگرودی، رضا (1398). جنبش­های اجتماعی در ایران پس از اسلام؛ ویراست دوم( مجموعه مقالات)، تهران، نشرنو با همکاری نشر آسیم.
    • زرانی، فریبا، و دیگران(1396). «تحلیلی بر نقش فرهنگ در آسیب شناسی روانی»، مجلۀ رویش روان شناسی، سال ششم، شمارۀ 1 ، شمارۀ پیاپی 18، بهار، صص 224-191.
    • زیدان، جرجی (1369). تاریخ تمدن اسلام، تهران،امیرکبیر.
    • شاه­ملکی، رضا (1397). « نفوذ خاندان­های ایرانی در عصر عباسیان و نقش آنان در بسط اندیشۀ ایرانشهری»، فصلنامۀ جندی­شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، سال چهارم، شمارۀ 14، تابستان، صص13-26.
    • صفا، ذبیح الله (1373). تاریخ ادبیات ایران، ج1،تهران، ققنوس.
    • فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامۀ فردوسی، به کوشش جلال خالقی مطلق، چاپ دوم، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
    • فروید، زیگموند(1382).« ورای اصل لذت»، ترجمۀ یوسف اباذری، مجلۀ ارغنون،21(6)، صص 82-25 .
    • قریب، قاسم و دیگران (1399). «گونه­شناسی مطالعات شعوبیه در دورۀ معاصر( غرب، جهان عرب و ایران)»، دو فصلنامۀ علمی تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری دانشگاه الزهرا، سال سی­ام، دورۀ جدید، شمارۀ 25، پیاپی 110، بهار و تابستان، صص243-268.
    • قمری، محمدرضا و حسن­زاده، محمد( 1389).« نقش زبان در هویّت ملی»، دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی زبان­پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، سال دوم، شمارۀ 3، پاییز و زمستان، صص 153-172.
    • کولسینکف،آ، اب(1357). ایران در آستانۀ یورش تازیان، ترجمۀ محمد رفیق یحیایی، تهران، آگاه.
    • گودرزی، حسین (1385). گفتارهایی درباره انقلاب مشروطه و هویّت ملی، تهران، انتشارات تمدن ایرانی.
    • مارزولف، اولریش (1385). «شاهنامه و هویّت ایرانی»، مجلۀ حافظ، شمارۀ 27، صص43-49.
    • مسکوب، شاهرخ (1385)، هویّت ایرانی و زبان فارسی، چاپ سوم، تهران، نشر و پژوهش فرزان.
    • ناجی، محمد رضا ( 1386 ). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، تهران، امیرکبیر.
    • نیازی، محسن، و دیگران( 1392). « زبان و هویت؛ تبیین رابطه زبان خارجی و هویت فردی، اجتماعی، فرهنگی و ملی»، مجلۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، بهار،دورۀ 9، شمارۀ  30 ، صص199-229.
    • نیکوبخت، ناصر و قاسم زاده، سیدعلی(1384)« زمینه­های نمادین رنگ در شعر معاصر (با تکیه و تاکید بر اشعار نیما، سپهری و موسوی گرمارودی)»، مجله نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان )، شمارۀ 18(پیاپی 15)، صص 209 -238.
    • نیکوگفتار، منصوره و سعیدی، محمدتقی(1393). «نقش پیشبین خردمندی در سلامت عمومی سالمندان»، فصلنامه­ی علمی پژوهشی روان­شناسی سلامت، سال سوم، شمارۀ 2، صص 38-46.
    • نیومایر، فردریک جی( 1378). جنبه­های سیاسی زبان­شناسی،ترجمۀ اسماعیل فقیه، تهران، نشر نی.
    • وزیری، شهرام و لطفی کاشانی، فرح (1391). «سبک های هویت و پریشانی روانی»، فصل­نامه­یاندیشه و رفتار در روان­شناسی بالینی، زمستان، دورۀ هفتم، شمارۀ 26، صص 77-86..

     

    - Eyerman, R (2001). culturalTrauma,Cambridgeuniv.press.

    - Freud, Sigmund (1984). Beyond the pleasure principle in On Metapsychology, Penguin Book.pp.1-81.

    - Rejas Martin Mari Carmen (2011). Témoigner du trauma par l’écriture. Le textetémoin comme moyen de se réapproprier son histoire? thèse de Doctorat nouveau régime, Université de Reims Champagne-Ardenne, sous la direction de René Daval et de Claude Lorin, 2011 (consultable sur file:///c:/users/HP/ Documents/ REJAS_ MARTIN_ Carmen. pdf)