پژوهش های بین رشته ای ادبی

واکاوی رفتارهای تقابلی «تهمینه و تهمتن» و «گُردآفرید و سهراب» (بر پایۀ نگرش تحلیل رفتار متقابلِ اریک برن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلا رحمتیان 1
خلیل بیگ‌زاده 2
کامران یزدان‌بخش 3

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی/ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

3 کامران یزدان‌بخش، دانشیار گروه روان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.30465/lir.2025.49846.1912
چکیده
رفتارهای متقابل نتیجۀ دریافت «حالاتِ من» از واقعیت اکنون و اینجاست و از نقطه‌ای آغاز می‌شوند که کنشگر یک برانگیزانندۀ غریزی را به سوی پاسخگر ارسال کند، چنانکه اریک بِرن نگرش درمانی خود را بر پایۀ «حالاتِ من (کودک، والد و بالغ)» بنیاد نهاد. «اریک برن» بر آن است که نخستین پیش‌نویس زندگی در زمان کودکی شکل می‌گیرد و تفکّر اسطوره‌ای نمادی از «حالت روان قدیمی» (کودکی) است که پیش‌نویس‌های زندگی را در خود جای می‌دهد. پژوهش پیش‌روی الگوی ساختاری بازی‌های اریک برن را واکاوی کرده و نمونه‌هایی از تبادل رفتاری شخصیت «تهمتن و تهمینه» و «سهراب و گردآفرید» و بروز «حالتِ من» آن‌ها را بر اساس پیش‌نویس‌های زندگی و طرحواره‌های ناساز نشان داده‌است، چنانکه رفتارهای متقابل عاشقانه را در رویارویی «تهمتن و تهمینه» و «سهراب و گُردآفرید» بر پایۀ نگرش «تحلیل رفتار متقابل»، بر محور روانی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی کاویده‌است والگوی «حالتِ من» و نشانه‌های تقابلی را در رفتارهای متقابل و عاشقانۀ این شخصیّت‌ها که سبب بروز طرح‌واره‌ها و پیش‌نویس‌ها شده‌اند، دریافت کرده و نشان داده‌است. داستان‌های اسطوره‌ای شاهنامه لایه‌های پنهانی از معنا دارند که در ذهن تاریخی و تباری جامعه، نمادینه و نهادینه شده‌اند و مانند کنشگری پیش‌ناخودآگاه بر شکل‌گیری سرنوشت یک ملّت تأثیر نهاده‌است؛ بنابر این، نگرش اریک برن نشان می‌دهد که بازی «شوالیه» تنها بازی روانی تهمتن و تهمینه است و کنشگر بازی تهمینه و پاسخگر رستم است، امّا شاهد دو بازی روانی از دستۀ بازی‌های « تبهکاری» در رزم سهراب و گُردآفرید هستیم که گُردآفرید کنشگر و سهراب پاسخگر است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامة فردوسی
رستم و تهمینه
رزم سهراب و گردآفرید‌
اریک برن
تحلیل رفتار متقابل

موضوعات

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما