نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام. دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

بسیاری از نظریه‌های نقد ادبی، بر اساس دانش‌های دیگری چون زبان‌شناسی شکل گرفته‌ و تا حدودی ماهیت میان ‌رشته‌ای دارند. یکی از این نظریه‌ها، فرمالیسم است که تأثیر شگرفی بر مطالعات ادبی داشته است. اسکاز از اصطلاحات مهم نقد فرمالیستی است که بر تفاوت صدای نویسنده و راوی تأکید دارد و تمایز این دو را برجسته می‌کند. دیالوگ‌‌محوری، دو زبانی، توجه به زبان شفاهی، محدودیت افق فکری، فقدان سانسور و ابهام در زبان، از مؤلفه‌های اسکاز به شمار می‌آید. توجه به عنصر روایت و ترکیب زبان کهن و روزمره از ویژگی‌های شعر مهدی اخوان ثالث است که سبب شده برخی اشعار روایی او از منظر اسکاز قابل بررسی باشد. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، هجده شعر روایی اخوان ثالث بر اساس مؤلفه‌های اسکاز بررسی و تحلیل شده تا به این پرسش‌ پاسخ داده شود که ویژگی‌های ساختاری و محتوایی اسکاز تا چه اندازه در اشعار روایی اخوان ثالث، نمود یافته و کدام یک از ویژگی‌های ساختاری و محتوایی اسکاز در شعر او غالب است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در اشعار روایی اخوان، ویژگی‌های ساختاری اسکاز یعنی روایت، دو زبانی، دیالوگ ‌محوری و زبان شفاهی بر ویژگی‌های محتوایی آن یعنی محدودیت افق فکری، عدم سانسور و ابهام غلبه دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

کتاب‌نامه
اخوان ثالث، مهدی (1395). متن کامل ده کتاب، تهران: زمستان.
احمدی، روح‌الله (18/6/ 1402). «شعر دیالوگ»، وبگاه انجمن شاعران جوان- نوآوران شعر، همایش ملی جلسۀ نقد و بررسی شعر اصفهان.
انصاری، منصور (1384). دموکراسی گفتوگویی، تهران: مرکز.
ایگلتون، تری (1368). پیشدرآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
باختین، میخاییل (1395). پرسشهای بوطیقای داستایوفسکی، ترجمۀ سعید صلح‌‌جو، تهران: نیلوفر.
براهنی، رضا (1371). طلا در مس، جلد یک، تهران: نشر نویسنده.
برتنز، هانس ویلیام (1388). نظریۀ ادبی، برگردانِ فرزان سجودی، تهران: آهنگ دیگر.
برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریهها و روشهای نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فرد، تهران: نیلوفر.
پژوهنده، لیلا (1391). «چیستی و چرایی پرسش و پاسخ از دیدگاه مولوی»، فلسفه و کلام اسلامی، شمارۀ 2، 23-46.
پورنامداریان، تقی (1369). «در برزخ شعر گذشته و امروز»، باغ بیبرگی(یادنامۀ مهدی اخوان ثالث)، به کوشش مرتضی کاخی، تهران: زمستان.
پورنامداریان، تقی و تهرانی ثابت، ناهید (1390). «صنایع بدیعی در شعر نو»، ادبیات پارسی معاصر، سال اول، شمارۀ 1، 25-37.
توکلی، منصور (15/ 6/ 1402). «لحن شفاهی راوی (اسکاز)»، نقدنامه، Www.naghdpoem.blogfa.com.
جورکش، شاپور (1385). بوطیقای شعر نو، چاپ دوم، تهران: ققنوس.
شادروی‌منش، محمد و برامکی، اعظم (1391). «شگردهای روایت در شعرهای روایی مهدی اخوان ثالث»، ادب فارسی، دورۀ 2، شمارۀ 2، پیاپی 10: 83 -102.
شاهینی، علی‌رضا (1396). «بررسی ابهام در شعر اخوان و شاملو»، نهمین همایش ملی پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، بیرجند: 9-1.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1383).  نقد ادبی، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
عمادی، سید وحید (1394). دکلاماسیون از دیدگاه سید وحید عمادی، ترجمۀ سید هادی عمادی، تهران: نشر اتا.
فقیه‌عبداللهی، ساسان و سپهران، کامران (1398). بررسی طومار نقالی مرشد عباس زریری اصفهانی بر مبنای مفهوم اسکاز نزد فرمالیستهای روس، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.
قلاوندی، زیبا و موسوی‌نیا، مهدی (1401). «بررسی چرایی تمایز اسکاز و جادوی مجاورت در دو غزل از فاضل نظری»، فنون ادبی، سال چهاردهم، شماره2، پیاپی 39: 53-70.
گلشیری، هوشنگ (1370). «رندی از تبار خیام»، در ناگه غروب کدامین ستاره» (یادنامۀ مهدی اخوان ثالث)، ویراست محمد قاسم‌زاده و سحر دریایی، تهران: نشر بزرگمهر.
لاج، دیوید (1393). هنر داستاننویسی: با نمونههایی از متنهای کلاسیک و مدرن، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: نشر نی.
محمدی آملی، محمدرضا (1380). آواز چگور (زندگی و شعر مهدی اخوان ثالث تهران: نشر ثالث.
مکاریک ، ایرنا ریما (1388). دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
مورن، جو (1387). میانرشتگی. ترجمه داود حاتمی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
نیک‌فر، مهشید و سمیرا بامشکی (1396). «اسکاز در داستان‌های ذهن حسین سناپور»، جستارهای نوین ادبی، شمارۀ 197: 75-98.
نیک‌فر، مهشید و سمیرا بامشکی (1397). بررسی سبک داستان پردازی حسین سناپور با تکیه بر شگرد سیلان ذهن، رسالۀ دکتری دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی.
نیمایوشیج (1376). نامهها (مجموعۀ آثار نیما یوشیج)، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
هارلند، ریچارد (1396). درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاتون تا بارت، ترجمۀ علی معصومی و شاپور جورکش، تهران: چشمه.
 
Black, Elizabeth .(2006). PragmaticStylisticEdinburgh Textbook In Applied Linguistics.
Prince, Gerald .(2003).  Dictionaryof Narratology, University of  Nebraska Press: Lincoln & London.
Schmid, Wolf .(2013). “Narratology Skaz”, inhttp://www Ihn uni hamburg.de
Schmid, Wolf .(2010). NarratologyAnIntoduction, walter de Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin/ New York.
Leech, Geoffery & Short, Michael .(1981). Style in FictionA  Linguistic Introduction to English Fictional Prose. London: Longman.