نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار فرهنگ و زبانهای باستان، گروه ایران‌شناسی، دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان
2 استادیار زبانشناسی، گروه زبانشناسی ، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان
3 کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان
چکیده
ردهشناسی زبان با درنظر گرفتن شباهت و تفاوت میان زبان‌ها در پی تعیین رده‌های زبانی است. در رده‌شناسیِ تاریخی، با استناد به نظریه‌ها و جهانی‌های ردهشناختی، ردۀ زبانی هر زبان در دوره‌های تاریخی بررسی می‌شود. در پژوهش حاضر با مدنظر قراردادن مؤلفۀ یک نظریۀ سوی انشعاب درایر (1992)، کاربرد نوع حروف‌اضافه در متن فارسی‌میانۀ کارنامۀ اردشیر بابکان و متن فارسی‌نو آخرین سفر زرتشت بررسی شده و تحلیلی آماری از کاربرد این مؤلفه داده شده؛ همچنین، شواهدی برای بررسی بیشتر فرضیۀ 34 دبیرمقدم (1392) و سایر آثارِ مدعیِ تغییر ردۀ فارسی ارائه شده است. به‌علاوه، سعی شده به این پرسش پاسخ داده شود که چرا فارسی در در دو دورۀ میانه و نو، به‌طور یکپارچه، زبانی هسته‌آغازی یا هسته‌پایانی نبوده و زبانی است با ویژگیهای ردهشناختی بینابین که هر دو شقّ این مؤلفه را دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد گرچه به‌طور کلی، تمایل غالب هر دو اثر به کاربرد پیش‌اضافه است، شمار کمیِّ پس‌اضافه‌ها در فارسی‌میانه بیشتر از فارسی‌نو است که تمایل غالب آن به زبانهای vo را نیز تأیید می‌کند. این نتیجه‌گیری نشان می‌دهد زبان فارسی در مرحلۀ تغییر رده نبوده و صرفاً مسیری مشابه فارسی‌میانه را طی کرده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
کتابنامه
ابوالقاسمی، محسن. (1392)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: انتشارات سمت.
ابوالقاسمی، محسن .(1385). تاریخ زبان فارسی. تهران: انتشارات سمت.
ابوالقاسمی، محسن. (1378)، تاریخ مختصر زبان فارسی. تهران: انتشارات طهوری.
اخلاقی، فریار و مصطفوی، پونه. (1398). «رده‌شناسیِ ترتیبِ واژهها در دو گونۀ غربی و شرقیِ زبانِ گیلکی». زبان فارسی و گویش های ایرانی (ادب پژوهی)، 4(1 (پیاپی 7) )، 85ـ111.
اشمیت، رودیگر .(1382). راهنمای زبانهای ایرانی. ترجمۀ حسن رضایی‌‌باغ‌بیدی. تهران: ققنوس.
انوری، حسن و احمدیگیوی، حسن.(1390). دستور زبان فارسی1. ویرایش چهارم. تهران: فاطمی.
البرزی،پرویز.(1395) زبانشناسی جمله: نگاهی جامع به مسائل زبان. تهران: دانشگاه تهران.
ثمره، یدا... .(1369). «تحلیلی بر ردهشناسی زبان: ویژگیهای ردهشناختی زبان فارسی». مجلۀ زبانشناسی. شمارۀ 7(1). 61ـ80.
چهارسوقی امین، تینا .(1394). «بررسی ردهشناختی زبان گیلکی بیهپسی براساس مؤلفههای بیست و چهارگانۀ درایر». ادبیات و زبانهای محلی، شماره 5 (4).15ـ37.
حامدیشیروان، زهرا، شریفی، شهلا و الیاسی، محمود .(1395). «آرایش واژگان در گویشهای فارسی خوزستان از منظر ردهشناختی». فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه،شمارۀ 3 (2)، 2ـ32.
حسنپورعزیزی، فاطمه.(1391). «بررسی ساختار نحوی فارسی‌باستان در کتیبه بیستون از دیدگاه ردهشناسی»، پایاننامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
خیا‌م‌پور، عبدالرسول.(1372). دستور زبان فارسی. انتشارت تهران.
دبیرمقدم، محمد و عبداللهی، مهرو.(1398). «ردهشناسی ترتیب واژهها در گویش بابلی». علم زبان،شمارۀ (6)10، 207ـ241.
دبیرمقدم، محمد. صحرایی، رضامراد و الشاعر، الملهم .(1398). «ردهشناسی زبان عربی برپایۀ مؤلفههای درایر (1992)»، علم زبان. انتشار آنلاین.
دبیرمقدم، محمد.(1392). ردهشناسی زبانهای ایرانی. جلد اول. تهران: سمت.
راستارگویوا، و.(1347). دستور زبان فارسی‌میانه. ترجمه ولیا... شادان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
رضاپور، ابراهیم و عبداللهی، تهمینه .(1397). «ترتیب واژه در زبان سنگسری از دیدگاه ردهشناسی زبان». زبان و زبانشناسی. شمارۀ 9 (21). 115ـ145.
رضایی، حدائق. (1390). «جایگاه هسته در زبان فارسی: تأملی از دیدگاه ردهشناسی درزمانی». مجله پژوهشهای زبانشناسی، شمارۀ 3(2)، 35ـ46.
رضایی، والی و بهرامی، فاطمه .(1394). مبانی ردهشناسی زبان. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
رضایی، والی و محمد خیرخواه. (1394). «ردهشناسی ترتیب واژه در گویش لری بویراحمدی». ادبیات و زبانهای محلی. شمارۀ 5 (4).41ـ58.
زرشناس، زهره و صابونچی، علی .(1398). «بررسی آرایش سازههای متن سغدی دومار». زبانشناخت. شمارۀ 10 (2). 67ـ91.
الشاعر، الملهم .(1398). «تحلیلی بر ویژگیهای ردهشناختی زبان فارسی و زبان عربی: راهکارهایی برای تسهیل آموزش زبان فارسی و عربی»، رساله دکتری زبانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
شریفی، شهلا .(1383). «بررسی آرایش واژهها در زبان فارسی معاصر براساس ملاحظات ردهشناختی»، رسالۀ دکتری زبانشناسی؛ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد.
شریفی، شهلا.(1387). «آرای هاوکینز در حوزۀ ردهشناسی آرایش واژهها و بررسی انطباق یا عدم انطباق این آرا بر آرایش واژهها در زبان فارسی». زبان و زبان شناسی. 4 (7)، 78ـ96.
شفائی، احمد.(1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی. انتشارات نوین.
صفایی اصل، اسماعیل. (1394). «ردهشناسی ترتیب واژه در زبان آذربایجانی». زبانشناسی تطبیقی.شمارۀ 5 (9). 163ـ186.
صفوی، کورش. (1385). آشنایی با تاریخ زبانهای ایران. تهران: پژواک کیوان.
غلامعلی‌زاده، خسرو.(1374). ساخت زبان فارسی. تهران: احیاء کتاب.
فرشیدورد، خسرو.(1382). دستور مفصل امروز. تهران: انتشارات سخن.
فره‌وشی، بهرام. (1386)، کارنامۀ اردشیر بابکان، تهران: دانشگاه تهران.
کشوری، فرهاد.(1386). آخرین سفر زرتشت. تهران: انتشارات ققنوس.
محموداف، ح (1365)، «ترتیب توالی کلمات در جملات ساده دوترکیبی فارسی»، ترجمه احمد شفائی، مجله زبانشناس، شمارۀ 1(3)، 53ـ66.
مشکور، محمدجواد.(1369). کارنامه اردشیر بابکان. تهران: آشنا.
معینزاده، احمد.(1384). «زبان فارسی به مثابه زبانی هسته آغازین». مجله زبان و زبانشناسی. شمارۀ 2، 129ـ135.
مقدم، آژیده. 1384. «ساختمان حروف‌اضافۀ منفرد در زبانهای پهلوی ساسانی و فارسی‌میانۀ ترفانی»، مجله زبانهای ایرانی 1/1، 66-96.
مقدم، آژیده. 1388. «حروف‌اضافۀ توأمان و ترکیبات اضافی، در زبانهای پهلوی ساسانی» و پارسی‌میانۀ ترفانی»، مجلۀ زبان و زبانشناسی5/1، 49-68.
منشیزاده، مجتبی و ناصح، محمدامین .(1386). «نگاهی ردهشناختی به نحو زبان فارسی‌میانه پهلوی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. شمارۀ 22(19). 2ـ25.
ناتل خانلری، پرویز. (1365). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشرنو.
ناتلخانلری، پرویز.(1374). دستور زبان فارسی. تهران: طوس.
واحدی لنگرودی، محمدمهدی.(1382). «ترتیب کلمات در جملات ساده و جفت‌های همبستگی در گویش کیلگی لنگرود». ویژه نامه فرهنگستان(گویش شناسی). شمارۀ 1.
هدایت، ندا (1395). «بررسی مؤلفههای توالیهای واژه و همبستگی آن‌ها با توالی مفعول/فعل در گویش تاتی گیفان براساس دیدگاه ردهشناختی درایر». زبان فارسی و گویشهای ایرانی. شمارۀ 1 (2). 177ـ196.
Brunner, C. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian. Delmar & New York: Caravan Books.
Comerie, B. (1989). Language universal and Typology, 2nd edition, Chicago: university of Chicago press.
Croft, W. (2003). Typology and universals. 2d ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, W. A., Kemmer, S., & Denning, K. (Eds.). (1990). Studies in typology and diachrony: Papers presented to Joseph H. Greenberg on his 75th birthday (Vol. 20). John Benjamins Publishing.
Croft, William. Typology and Universals. Cambridge University Press, 1990.
DabirـMoghaddam, M. (2001). "Word order typology of Iranian languages". The Journal of Humanities, 2(8), 17 ـ23.
Darzi, A. (1996). "Word order, NP movements, and opacity conditions in Persian". University of Illinois at UrbanaـChampaign.
Dehdari, J. (2007). "Split headedness in Persian". Paper presented at the Second International Conference on Iranian Linguistics, Hamburg, Germany.
Dryer, M & Haspelmath, M. (2011). "The World Atlas of Language Structures Online". Munich: Max Planck Digital Library.
Dryer, M. (1992). “The Greenbergian word order correlations”. Language, 68, 81ـ138.
Dryer, M. (2011). “The evidence for Word order correlation”. Linguistic typology (15), 335ـ380.
Dryer, Matthew S. (2007). Word Order, In T. Shopen (Ed.), Language Typology and Syntactic Description, vol. I: Clause Structure, 2 nd ed. (pp. 61–131), Cambridge: Cambridge University Press.
Dryer, Matthew S. 2005. “Order of object and verb”. In The World Atlas of Language Structures, edited by Martin Haspelmath, Matthew S. Dryer, David Gil, and Bernard Comrie. Oxford University Press.
Frommer, P. (1981). "Postـverbal phenomena in Qolloquial Persian syntax". Ph.D. Dissertation. University of Southern California.
Greenberg, J. H. (1963). “Some universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements”, In Universals of Language, J. H. Greenberg (Ed.), Cambridge, MIT Press, PP. 73ـ113.
Greenberg, J. H. (1966). Language universals, with special reference to feature hierarchies. The Hague: Mouton.
Greenberg, J. H. (1974). Language typology: a historical and analytic overview. The Hague: Mouton.
Grenet, F. (2003), La Geste D’Ardashir Fils De Pabag: Kārnāmag ī Ardaxšēr ī Pābagān.
Hawkins, J. (1994). A performance theory of order and constituency. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Heston, W. (1976). Selected Problems in Fifth to Tenth Century Iranian Syntax. Unpublished PhD dissertation, University of Pennsylvania, Philadelphia.
Hyman, L. M., & Plank, F. (Eds.). (2018). Phonological typology (Vol. 23). Walter de Gruyter GmbH & Co KG.
Karimi, S. (2005). A minimalist approach to scrambling: Evidence from Persian. Berlin, Germany: Mouton de Gruyter.
Karimi, Simin. (1989). Aspects of Persian Syntax, Specificity and the Theory of Grammar, Doctoral dissertation, University of Washington.
KoptjevskajaـTamm, M., 2008. Approaching lexical typology. In: M. Vanhove, ed., 2008. pp. 3–52.
Lazard, G. 1975, “Le Preverbe Moyen-Perse bē/ba”. Acta Iranica 5, Leiden: E, J. Brill, pp. 1-13.
Lazard, G. 1986, “Les Prepositions pad et bē (ō) en Persan et en Pehlavi”, Studia Grammatica Iranica, Festschrift fur Helmut Humbach/ R. Kitzinger, Mȕnchen, 245-255.
Lehman, W.P (1978). Syntactic Typology: Studies in the Phenomenology of Language. Austin: University of Texas Press.
Lehmann, C., 1990. Towards lexical typology. In: W. Croft, K. Denning and S. Kemmer, eds., 1990. Studies in typology and diachrony: Papers presented to Joseph H. Greenberg on his 75th birthday. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins, pp. 161–185.
MacKenzie, D. 1990, “When is a Postposition not a Postposition”, Preceedings of the First European Conference of Iranian Studies, Part 2, Middle and New Studies, Rome, pp.487-495.
MacKenzie, D. 1993, Kārnāmag ī Ardaxšīr ī Pābagān, Göttingen; additions by Elio Provasi, Pisa 2010; TITUS version by Jost Gippert, Frankfurt a/M, 28.2.1998 / 22.6.1998 / 26.9.1999 / 1.6.2000 / 23.11.2002 / 31.10.2010: https://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/texte/etcs/iran/miran/mpers/kap/kaplex.htm
Marashi, Mehdi. (1970). “The Persian verb: A partial description for pedagogical purposes”. Unpublished doctoral Dissertation. University of Texas, Austin.
Moravcsik, E. A. (2013). Introducing language typology. Cambridge University Press.
Reichelt, H. (1909). Avesta Reader (Texts, Notes, Glossary and Index). Strassburg: Verlag von Karl J. Trűbner.
Roberts, J. R. (2009). A Study of Persian Discourse Structure (in in corporation with Behrooz Barjaste Delforooz and Carina Jahani). Uppsala University Press.
Skjærvø, Prods Oktor. 2013, “Middle West Iranian”, Edited By Gernot Windfuhr, in The Iranian Languages.
Sapir, E. (1921). Language: An introduction to the study of speech. New York: Harcourt, Brace & CY.
Tabaian, H. (1974). “Conjunction, Relativization and Complementation in Persian”. PhD dissertation, Northwestern University, Evanston.
Taghvaipur, M. (2005). “Persian Relative Clause in Headـdriven Phrase Structure Grammar”. PhD Thesis, University of Essex.
Tallerman, M. (2011). Understanding Syntax. 3rd edition. Hodder education.
Vennemann, T. (1974). “Topics, Subject and Word Order”: SXV to SVX via TVX. Historical Linguistics. 339ـ376.
)