نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دری، دانشکدۀ تعلیم و تربیه، دانشگاه جوزجان، جوزجان، افغانستان
2 دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران.
چکیده
ترامتنیت از مهم‌ترین رویکردها در مطالعات علوم انسانی و نقد ادبی است که به تأثیرات و ارتباطات متون می‌پردازد و روابط هم‌حضوری و برگرفتگی آثار ادبی را مطالعه و بررسی می‌کند. براساس نظریة ترامتنیت، هیچ متنی بدون وام‌گیری از متن‌های پیشین خلق نمی‌شود. این دوگونه متن که به ترتیب پیش‌متن و بیش‌متن نامیده می‌شود، روابط گوناگون ترامتنی دارد. به بیانی بهتر، همه عناصر پیش‌متن می‌تواند در بیش‌متن دست‌خوش تغییر و دگرگونی شود، تا متن‌هایی تازه از دل آن‌ها پدیدار گردد. به همین دلیل، پژوهش حاضر بر اساس نظریة ترامتنیت ژرار ژنت، با تکیه بر داده‌های آماری به گونۀ توصیفی- تحلیلی، کیفیت و کمیت تأثیرپذیری رازق فانی از شاعران پیشین را بررسی و تحلیل می‌کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که فانی قالب‌های غزل، مثنوی، قصیده، مخمس و غزل‌مثنوی، و درونمایه‌های عاشقانه، اجتماعی، انتقادی، پایداری، تعلیمی و عرفانی را بر اساس گونه‌های روابط بینامتنیت، پیرامتنیت و سرمتنیت، با توجه به اشعار ابوسلیک گرگانی، رودکی، فردوسی، مولوی، حافظ، بیدل، مشتاق اصفهانی، یغمای‌جندقی، شاطرعباس صبوحی، سیداسماعیل بلخی و سیمین بهبهانی خلق کرده‌است. از این میان، فانی بیش‌ترین توجه را به اشعار مولوی و حافظ داشته و به گونۀ نظام‌مند براساس رابطه‌های سرمتنیت، پیرامتنیت و بینامتنیت از اشعار مولوی و حافظ تأثیر پذیرفته‌است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آذر، اسماعیل. (1395). تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی. فصلنامۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی. 7 (13)، صص 11- 31.
- اجیه، تقی و قادری، فاطمه. (1400). کارکرد بلاغی و ساختاری آیۀ 17 سورۀ انفال در شرح التعرف و مرصاد العباد با رویکرد بینامتینت. فصلنامۀ پژوهشی فنون ادبی دانشگاه اصفهان. 13 (1)، صص 59- 76.
- استعلامی، محمد. (1382). درس حافظ: نقد و شرح غزل‌های حافظ. جلد اول، تهران: سخن.
- بلخی، سیداسماعیل. (1388). دیوان علامۀ بلخی. کابل: امید.
- بلخی، جلال‌الدین‌محمد. (1387). مثنوی معنوی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: عقیل.
- بهبهانی، سیمین. (1397). مجموعه اشعار. چاپ دهم، تهران: نگاه.
- بیدل‌دهلوی، عبدالقادر. (1381). کلیات دیوان مولانا بیدل دهلوی. با تصحیح خال‌محمد خسته و خلیل‌الله خلیلی، با اهتمام حسین آهی، چاپ چهارم، تهران: فروغی.
- جعفریان، محمدحسین. (1370). «از فراز هندوکش». نشریه کیهان فرهنگی، 8(8)، صص 36- 39.
- حنیفی، میثم و سیرت، رحمت‌الله. (1401). «سبک‌شناسی اشعار رازق فانی». نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 15(72)، صص 167- 186.
- دانشگر، محمد؛ قاسم‌زاده، سیدعلی و چهرقانی، رضا. (1401). «بازخوانی نقش و کارکرد فراخوانی شخصیت‌‌های اسطوره‌‌ای در شعر پایداری افغانستان (مطالعۀ موردی اشعار واصف باختری بر اساس نظریۀ ژرار ژنت)». دوفصلنامۀ علمی- پژوهشی ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر، 14(26)، صص127- 152.
- دماوندی، مجتبی و منصوره رضایی. (1394). «بررسی ساختار و بلاغت نوحه‌های عاشورایی یغما جندقی». فصلنامۀ علمی- پژوهشی شیعه‌شناسی، 13(51)، صص 119- 135.
- ذوالقدر، محبوبه؛ چهرقانی، رضا و قاسم‌زاده، سیدعلی. (1398). «تحلیل بینامتنی تلمیحات در شعر محمدکاظم کاظمی». فصلنامۀ علمی کاوش‌نامه، 20(41)، صص 195- 219.
- رستگار، علی‌شیر. (1397). طلایه‌داران تجدد شعر دری در افغانستان. کابل: اکادمی علوم افغانستان.
- رودکی‌سمرقندی، ابوعبدالله جعفر. (1394). کلیات اشعار رودکی سمرقندی. به کوشش صدری سعدیوف و عثمان کریموف، کابل: قرطبه.
- سلامت‌باویل، لطیفه. (1397). «بینامتنیت آیات و احادیث در غزلیات شمس». دو فصلنامۀ پژوهش دینی، 17(36)، صص 33-61.
- شریعتی سحر، حفیظ. (1390). نگاهی به مجموعه اشعار حضرت رازق فانی اثر رازق فانی. چاپ دوم، کابل: امیری.
- شریفیان، مهدی و پوینده‌پور، اعظم. (1387). «ذهن و زبان سیمین بهبهانی». مجلۀ پیک نور، 8(2)، صص 151- 163.
- شهیر، سیدهاشم، چهرقانی، رضا. (1400). «بررسی سنت ادبی استقبال در دیوان واصل کابی». فنون ادبی، 13(3) (پیاپی35)، صص 105- 124.
- صباغی، علی. (1391). بررسی تطبیقی محورهای سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از نظریۀ بلاغت اسلامی. نشریۀ پژوهشهای ادبی دانشگاه تربیت مدرس. 8 (38)، صص 59- 71.
- صبوحی، شاطرعباس. (بی‌تا). دیوان غزلیات شاطرعباس صبوحی. تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی.
- فانی، رازق. (1395). مجموعه اشعار رازق فانی. به کوشش حفیظ شریعتی‌سحر، چاپ دوم، کابل: امیری.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1400). شاهنامه براساس نسخۀ چاپ مسکو. چاپ پنجم، تهران: نیک فرجام.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1387). سخن و سخنوران. تهران: زوار.
- فولادی، علیرضا. (۱۳۹۸). «زندگی و شخصیت شاطر عباس صبوحی». فصلنامة علمی کاوش‌نامه، 20(40)، صص ۷۱- ۹۵.
- قویم، عبدالقیوم. (1387). مروری بر ادبیات معاصر دری. چاپ دوم، کابل: سعید.
- لازار، ژیلبر. (1361). اشعار پراکندۀ قدیم‌ترین شعرای فارسی زبان؛ از حنظلۀ بادغیسی تا دقیقی (به غیر رودکی). تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
- مجیدی‌نیا، محجوبه و احمدی دارانی، علی‌اکبر. (1398). «تحلیل و نقد تصحیح دیوان مشتاق اصفهانی». مجلۀ علمی شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، 11(3) پیاپی41، صص 129- 148.
- مشتاق اصفهانی، میر سیدعلی. (۱۳۲۰). دیوان غزلیات و قصاید و رباعیات مشتاق. به کوشش حسین مکی، تهران: کتاب‌فروشی مروج.
- مولوی، مولانا جلال‌الدین محمد. (1378). کلیات شمس یا دیوان کبیر. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ چهارم، جلد چهارم، تهران: امیر کبیر.
- نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم. تهران: سخن.
- نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشگاه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، (56)، صص 83- 98.
- نامورمطلق، بهمن. (1394). درآمدیبر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. چاپ دوم، تهران: سخن.
- هادی، نبی. (1376). عبدالقادر بیدل. تهران: قطره.
- یغمای‌جندقی، ابوالحسن. (۱۳۳۹). کلیات یغمای‌جندقی. تهران: بی‌نا
)