پژوهش های بین رشته ای ادبی

اُبژه در قصّه‌های عامیانۀ کوتاه ایرانی از دیدگاه نشانه- معناشناسی روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

وحید سجادی فر 1
موسی پرنیان 2
حمید رضا شعیری 3

1 دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

3 استاد ادبیات و زبان فرانسه دانشگاه تربیت مدرس تهران

10.30465/lir.2025.9615
چکیده
در این پژوهش که با روش تحلیلی- توصیفی و متأثر از رویکرد نشانه- معناشناسی در روایت‌های کلاسیک است، کوشش شده است با بررسی 661 سوژه حاضر در مجموعه قصّه‌های عامیانۀ ایرانی که شامل 201 قصّۀ گردآوری شده به کوشش سیدابوالقاسم انجوی شیرازی در مجموعۀ چهار جلدی است، گونه‌های احساس نقصانِ سوژه‌ نسبت به ابژه مطالعه شود و همچنین نمود گونه‌ای ابژه‎ها در این قصّه‌ها واکاوی شود؛ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سوژه‌ها که در این قصّه‌ها دارای پنج طبقۀ عادی یا رعیت- سوژه، متوسط، خاص یا حاکم- سوژه، افسانه‌ای و اسطوره‌ای هستند، نسبت به ابژه‌ها دو گونه نقصان ایجابی (باید باشد)، سلبی (باید دوباره باشد) و یک احساس خطر نقصان سلبی (نباید از دست برود) را تجربه کرده‌اند که در این بین نقصان ایجابی بیشترین فراوانی را داشته است و همچنین ابژه‌ها در این قصّه‌ها، در چهار دستۀ ابژه‌های انتزاعی، ابژه‌های بی‌جان، ابژه‌های صرفاً جاندار، ابژه‌های جاندار عاقل نمود یافته‌اند که ابژه‌های انتزاعی بیشترین بسامد را داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

قصّه‌های عامیانۀ کوتاه ایرانی
گونه‌های ابژه
احساس نقصان سلبی
احساس نقصان ایجابی
احساس خطر نقصان سلبی

موضوعات

  1. ­­­­­­­ انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم (1353)، قصّه­های ایرانی. تهران: امیرکبیر.
  2. _______________________ (1394). عروسک سنگ صبور. تهران: امیرکبیر.
  3. _______________________ (1395 )، دختر نارنج و ترنج. تهران: امیرکبیر.
  4. _______________________ (1396). گل به صنوبر چه کرد. تهران : امیرکبیر.
  5. برکت و همکاران. 1391. « روایت­شناسی؛ کاربست نظریۀ آمیختگی مفهوم بر قصّه­های عامیانۀ ایرانی». فصلنامۀ ادب پژوهی. دوره ششم. شمارۀ 21. صص 9- 31.
  6. بهمنی، کبری. 1395. «کارکردهای ساختاری روایی در قصه­های عامیانۀ بلند( داراب نامه و ابومسلم نامه­ی طرسوسی)». ذوالفقار غلامی. پایان‌نامۀ دکتری. تهران: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه الزهرا.
  7. پراپ، ولادیمیر. 1368. ریخت­شناسی قصّه­های پریان، ترجمۀ فریدون بدره­ای. تهران: توس.
  8. سلیمی، سمیرا. 1391. «تحلیل ساختاری قصه‌های کتاب گل به صنوبر چه کرد بر اساس نظریه‌های ولادیمیر پراپ». مسعود فروزنده. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. شهرکرد: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهر کرد.
  9. سجادی‎فر، وحید و همکاران. 1400. «واکاوی ماهیت سوژه در قصّه‌های عامیانۀ کوتاه ایرانی از دیدگاه نشانه- معناشناسی گفتمان (بررسی ماهیت سوژه در 41 قصّه عامیانۀ کوتاه ایرانی انجوی شیرازی)». پژوهش‌های ادبی. سال 19. شماره 78. صص 115- 138.
  10. سجادی‌فر، وحید. پرنیان، موسی. 1401. «کارکرد پادگفتمان‌های دینی و آیینی (رفتارهای پشتیبان) در پیشبرد روایت؛ مطالعۀ موردی قصّه‌های عامیانه کوتاه ایران». روایت‌شناسی. دورۀ 6. شمارۀ 11. صص 185- 218.
  11. شعیری، حمیدرضا. 1391. نشانه- معناشناسی دیداری، نظریه و کاربرد، تهران: سخن
  12. 1397. مبانی معناشناس نوین. تهران: انتشارات سمت.
  13. 1396. تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان. تهران: انتشارات سمت.
  14. 1390.«نشانه- معناشناسی گرمسی و پساگرمسی، مکتب پاریس و تحولات آن». نامۀ نقد. سال 2. شمارۀ 4.
  15. 1395. نشانه- معناشناسی ادبیات. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
  16. عباسی، علی، یارمند، هانیه.1390. «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه معناشناسی ماهی سیاه کوچولو». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. شماره 3. صص 147- 172.
  17. عباسی، علی.1395. نشانه‌شناسی روایی مکتب پاریس. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  18. ­­­­­­­­عباسی، علی. 1396. روایت شناسی کاربردی. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  19. کتعانی، ابراهیم .1401. از نظام نشانه‌ای تا نظام ابژه‌ای در شازده احتجام گلشیری. نقد و نظریۀ ادبی. دورۀ هفتم. شمارۀ 2. صص41- 64.
  20. کنعانی، ابراهیم. 1398. تحلیل کارکردهای گفتمانی ابژه در روایت خانه روشنان گلشیری. روایت‌شناسی. دوره سوم. شماره 5. صص 201- 223.
  21. گرمس، الژیر ژولین گرمس. 1398. نقصان معنا. ترجمۀ حمیدرضا شعیری. تهران: نشرخاموش.

 

  1. معین، مرتضی بابک. 1394. معنا به مصابۀ تجربۀ زیسته. تهران: سخن

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما