نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند

چکیده

اغلب شخصیت‌های آثار بهرام بیضایی، به‌خاطر همرنگ‌نشدن با اجتماع‌ و عرف غالب، برهم‌زدن مناسبات کهنه و داشتن جهان‌بینی‌ای متفاوت، مطرود جامعۀ خود هستند و داغ ننگ بر پیشانی دارند. بیضایی در پرداخت این شخصیت‌ها و کنش‌هایشان، بین ادبیات نمایشی و جامعه‌شناسی پل می‌زند و به این‌وسیله جامعه، رفتارها و مناسبات اجتماعی را به چالش می‌کشد. هدف این مقاله بررسی شخصیت‌های دوازده اثر از بهرام بیضایی با تکیه بر نظریۀ داغ ننگ اروینگ گافمن است. برای این منظور داغ ننگ‌های شخصیت‌ها، براساس نظریۀ یادشده، در سه دستۀ داغ‌های ظاهری و جسمانی، باطنی و شخصیتی، و نژادی و عقیدتی طبقه‌بندی و سپس زمینه‌ها و علل بروز داغ، نحوۀ برخورد شخصیت‌ها با آن، و همچنین میزان حقیقی‌بودن داغ ننگ‌ها توصیف و تحلیل شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که داغ ننگ شخصیت‌های آثار بیضایی بیشتر از نوع باطنی و شخصیتی، و نژادی و عقیدتی است. شخصیت‌های مرد آثار وی، افرادی روشنفکر، هنرمند، آگاهی‌بخش و متفاوت با زمانۀ خود هستند که جامعه به‌سبب این ویژ‌گی‌ها آن‌ها را طرد می‌کند و شخصیت‌های زن نیز افرادی باسواد، تابوشکن و مبارزند که اسیر هنجارهای مردسالارانه هستند و در پی یافتن استقلال، بروز هویت واقعی و احقاق حقوق اولیه، از طرف جامعه متحمل داغ ننگ می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

منابع
اسلین، مارتین (1361). نمایش چیست؟ ترجمۀ شیرین تعاونی (خالقی)، تهران: آگاه.
بیضایی، بهرام (1381). افرا یا روز می‌گذرد، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1389الف). دیباچۀ نوین شاهنامه، چ6، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1389ب). مجلس قربانی سنمار، چ4، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1391الف). سیاوش‌خوانی، چ6، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1391ب). طومار شیخ شرزین، چ9، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1392الف). پردۀ نئی، چ6، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1392ب). شب هزارویکم، چ5، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1396). دیوان نمایش، ج1، چ5، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1398الف). مقصد، چ5، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1398ب). حقایق دربارۀ لیلا دختر ادریس، چ8، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1398ج). روز واقعه، چ6، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
حاجی‌ملاعلی، علی (1399). شگردهای نمایشنامه‌نویسی؛ آموزش فنون اقتباس، مونولوگ، دراماتیک و غیردراماتیک‌نویسی. تهران: ساقی.
حیدری، فرزانه و دیگران (1395). «نقد جامعه‌شناختی نمایشنامۀ چهارصندوق بهرام بیضایی»، نقد و نظریۀ ادبی، د1، ش1 – ش پ 1، صص161-139.
دیلن، میشل (1401). درآمدی بر نظریۀ جامعه‌شناختی (نظریه‌پردازان، مفاهیم و کاربردها در قرن بیست‌ویکم). ترجمۀ مسعود دارابی. تهران: اندیشۀ احسان.
راودراد، اعظم و همایون‌پور، کیارش (1383). «جامعۀ هنرمند و هنرمند جامعه؛ تحلیل جامعه‌شناختی آثار سینمایی بهرام بیضایی»، هنرهای زیبا، د19، ش19 – ش پ 464، صص94-85.
رشیدی، صادق (1400). نظریه‌های جدید در مطالعات ادبیات نمایشی و تئاتر (رویکردی بینارشته‌ای). تهران: سروش.
ریتزر، جورج (1384). نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.
رید، ایولین (1396). آزادی زنان: مسائل، تحلیل‌ها و دیدگاه‌ها، ترجمۀ افشنگ مقصودی، چ4، تهران: گل‌آذین.
سجودی، فرزان (1388). نشانه‌شناسی: نظریه و عمل، تهران: علم.
گافمن، اروینگ (1397). داغ ننگ: چاره‌اندیشی برای هویت ضایع‌شده، ترجمۀ مسعود کیان‌پور، چ4، تهران: مرکز.
گیدنز، آنتونی (1387). جامعه‌شناسی، با همکاری کارن بردسال، ترجمۀ حسن چاوشیان، و4. تهران: نی.
مشکواتی، سیمین و یوسفیان کناری، محمدجعفر (1398). «بررسی داغ ننگ ایروینگ گافمن و داغ شرافت در نمایشنامه‌های منتخب درام معاصر ایران»، نامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، د9، ش18، صص44-23.
معقولی، نادیا و دیگران (1391). «تحلیل جامعه‌شناسانۀ هویت ملی و مؤلفه‌های آن در فیلم‌های بهرام بیضایی»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، د4، ش2، ش پ 2، صص134-115.
Raab, Jürgen (2019). Erving Goffman; From the Perspective of the New Sociology of Knowledge. Translated by Anna Brailovsky. London: Routledge.
Subu, M.A., Wati, D.F., Netrida, N., et al (2021). “Types of stigma experienced by patients with mental illness and mental health nurses in Indonesia: a qualitative content analysis.” Int J Ment Health Syst. 15, 77, pp 1-12.
Tyler, Imogen (2020). Stigma: The Machinery of Inequality. London: Zed Books.