نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهراء
2 محقق پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء
چکیده
«مطالعات فرهنگی» از جمله رویکردهای نوین نقد ادبی است که از ویژگی‌های بارز آن، می‌توان به مناقشه بین «فرهنگ متعالی» و «فرهنگ عامه» اشاره کرد. این رویکرد نظری، ادبیات عامه‌پسند را معرف فرهنگ روزمره می‌داند. از این رو، نحوة شکل‌گیری هویت، فرهنگ جنسیتی، آیین‌های اجتماعی و کارکردهای صنعت فرهنگ را در متون معاصر مطرح کرده، میان ادبیات و جامعه پیوندی عمیق‌تر برقرار می‌سازد و به تحلیل کارکردهای ابزاری ادبیات می‌پردازد؛ به‌ویژه آن دسته از کارکردها که موجب می‌شود طبقة حاکم، از ادبیات در جایگاه ابزاری برای کنترل رفتارها و واکنش توده‌ها وام بگیرد. همین‌جاست که نظریة «هژمونی فرهنگی» شکل می‌گیرد و با برنامه‌ریزی کیفیت تولیدات ادبی، موجب تحکیم بقای حاکمیت می‌شود. در این میان، آبنبات هلدار اثر مهرداد صدقی، که طبق آمار وبگاه‌های گوناگون اطلاعات نشریات ایران در جایگاه سرآمد یکی از پنج اثر پرفروش و پرمخاطب داستانی دهة نود ارزیابی شده، از جمله داستان‌های عامه‌پسند است که از منظر ساختار هژمونی در مطالعات فرهنگی، می‌توان به نقد ابعاد گوناگون آن پرداخت.
این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، درصدد است مشخصه‌هایی عامه‌پسند این رمان را بر اساس رویکرد نظری استوارت هال بررسی کرده، آشکار سازد چگونه عنصر طنز در کنار فضاسازی‌های نوستالوژیک دهة شصت، بازتاب تصاویر خاطره‌انگیز و خوش از جنگ هشت سالة ایران و عراق و تهمیدات نویسنده به‌منظور ارائة روایتی مطلوب حاکمیت از جنگ، برخلاف ظاهری رئالیستی‌اش، خصوصیاتی کاملاً غیررئالیستی به این اثر بخشیده است. در نتیجه، جایگاه اثری که می‌توان آن را قسمی از ادبیات جنگ نامید، در حد رمانی سرگرم‌کننده تقلیل یافته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)