نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. واحدتهران-جنوب. دانشگاه آزاد اسلامی تهران. ایران

2 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی. واحد تهران جنوب. دانشگاه آزاد اسلامی. تهران . ایران.

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. تهران. ایران.

10.30465/lir.2025.9321

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی صفات رفتاری شخصیت‌ها در رمان پاییز فصل آخرسال استاز نسیم مرعشی(تولد1363 ش.) براساس نظریۀ صفات از دیدگاه ریموند کتل (1905-1998م.) می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی رمان ِ مذکور، سه زن به اسامی لیلا، روجا و شبانه دارای صفات رفتاری هستند که درگیرمهاجرت، روابط خانوادگی، عاطفی و شغلی هستند. یکی از دیدگاه‌ها دربارة شخصیت را می‌توان نظریۀ‌ صفات ریموندکتل دانست این نظریه سعی دارد تا صفات فرد را که ناشی از رفتار اوست، وصف کند. از دید ریموندکتل، صفات یک ساختار روانی است که از مشاهده رفتار خاص انسان استنباط می‌شود. در شخصیتِ آدمی، صفات صوری، آشکار و ظاهری‌اند و دوام آن‌ها بسیار کم است و صفات عمقی بادوام‌ بوده و از نظر کتل اهمیت بیشتری دارند. ریموندکتل شانزده عامل را در مورد صفات شخصیتی ارائه می‌دهد که سیزده عامل آن در رمان مورد بحث دیده می‌شود. مقالۀ حاضر به روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشدتا به این سوال اصلی پاسخ دهد براساس نظریۀ کتل، چه نوع شخصیت‌هایی در رمان یادشده به‌کاررفته و بیشترین تیپ شخصیت کدام است و چرا؟ براساس نتایج تحقیق، بیشترین تیپ شخصیت در داستان پاییز فصل آخر سال است، براساس نظریات تیپ شخصیتی ریموند کتل، شخصیت مضطرب و پریشان است که در روایت زندگی شخصیتِ مادر شبانه نمود بیشتری دارد. وی به دلایل مشکلات اجتماعی، کار بیرون از منزل و مراقبت از فرزند عقب ماندۀ ذهنی مضطرب و پریشان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آلوت، میریام (1368) رمان به روایت رمان نویسان. ترجمه محمدعلی حق شناس، تهران: نشر مرکز.
اتکینسون، ریتال. ال و همکاران (1381) زمینه روان‌شناسی،  محمدنقی براهنی و همکاران، چاپ دهم. تهران: رشد.
احمدی، کامران(1390) کایدلاین اطفال 1(نلسون 2011). تهران: فرهنگ فردا.
اسمیت، ادوارد و دیگران (1384)  زمینه روان‌شناسی هیلگارد، نصرت‌الله پورافکاری، چاپ اول. تهران: آینده‌سازان: شهراب.
برنز، دیوید (۱۳۹۲). وقتی اضطراب حمله می‌کند. ترجمۀ مهدی‌ قرچه‌داغی. تهران: نشر ذهن‌آویز.
پارسا، محمد (1383) زمینه نوین روان‌شناسی، چاپ بیستم.  تهران: بعثت.
حاجی تبار، هانیه(1399) «تحلیل کارکرد گفتمان در رمان «پاییز فصل آخر سال است»، چهارمین کنفرانس بین المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن.
سیاسی، علی‌اکبر (1354) نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شاملو، سعید (1382) مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌پزشکی،  چاپ هشتم.  تهران: رشد.
شولتز، دوان و  شولتز، آلن سیدنی (1389)  نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، چاپ هفدهم. تهران:  نشر ویرایش.
شولتز، دوان.(1384). نظریه‌های شخصیت،ترجمۀ یوسف کریمی و دیگران. تهران: ارسباران.
فاضلی، مهبود( 1400) «نقد جامعه شناسی رمان پاییز فصل آخر سال است با رویکرد ساختارگرایی تکوینی». مجلۀ پژوهش­های ادبی. دوره 18. شماره 73. پاییز. صص 97-121.
عبدالهیان،حمید(1381) شخصیت و شخصیت پردازی در داستان، چاپ اول. تهران: انتشارات آن.
علی بیگی سرهالی، وحید و نیکخواه نوری، ام البنین(1401) «تفسیر و تحلیل شخصیت مجنون بر اساس نظریه کتل» مجله مطالعات ایرانی. دوره 21، شماره 41، صص 389- 428.
کریستنسن، یان، واگنر، ‌هاگ،‌ هالیدی،  سباستین (1385) روان‌شناسی عمومی، ترجمه ابولقاسم بشیری و دیگران، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
کریمی، یوسف (1389) روان‌شناسی شخصیت، چاپ بیست و سوم. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
کهنمویی پور، ژاله، عبداللهی، اکبر(1401) «هم­گفت­گرایی در دو رمان معاصر ایرانی و فرانسوی پاییز فصل آخرسال است از نسیم مرعشی و سه زن توانمند از ماری ایندیای». مجله پژوهش ادبیات معاصرجهان. دوره 27. شماره 1. بهار و تابستان. صص 81- 111.
مالمیر، تیمور، ناطق پور، زینت(1401) «ساختار و شگردهای روایی رمان پاییز فصل آخرسال است» مجله تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا). دوره 14. شماره 52. تیرماه. صص 142-161.
محمدی، علی اکبر، فسنقری، حجت الله، شهامت ده سرخ، نصیبه(1401) «کارکرد تکنیک‎های روایی و ترفندهای زبانی در رمان‎های سیدات القمر جوخه الحارثی و پاییز فصل آخر سال است نسیم مرعشی از منظر جریان سیال ذهن» مجله کاوش نامه ادبیات تطبیقی. دوره 12، شماره 46. تابستان. صص 131-150.
مرعشی، نسیم (1401) پاییز فصل آخر سال است، چاپ پنجاه و پنجم، تهران: چشمه.
میرصادقی، جمال(1394) عناصرداستان، تهران: انتشارات سخن.