نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 (نویسندة مسئول) دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة زبان و ادبیات، دانشگاه ننگرهار، جلال‌آباد، افغانستان. Tariq.zakir@yahoo.com

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران. Mghafelebashi@yahoo.com

3 استادیار گروه و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران. Valy.qorban@znu.ac.ir

10.30465/lir.2022.42476.1581

چکیده

عاطفه از عناصر مهم و حیاتی شعر است، هر شعری به نوعی حاصل انفعالات نفسانی هنرمند است. انفعالات نفسانی از محرک‌های اصلی شکل‌گیری آثار هنری محسوب می شود؛ از این‌رو غزلیات مولانا نتیجة تجارب ناب عرفانی و انگیختگی عواطف قدرتمند او است. در جستار حاضر وجه غالب عواطف بازتاب یافتة غزلیات شمس با استفاده از نظریة «هیجان‌های بنیادین» روبرت پلاچیک با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. در این بررسی برای هر بیت یک امتیاز در نظر گرفته است و در تحلیل ابیات از عناصر زبانی (اصوات، واژه‌ها، ترکیبات، جملات)، دلالت مستقیم واژگانی و شگردهای بلاغی نیز کمک گرفته‌ شده است. در غزلیات مولانا انواع محتلف عواطف (اولیه و ترکیبی) با درجه‌های مختلف شدت بیان گردیده است که بیشتر از نود در صد عواطف ابراز شدة این غزلیات از جملة عواطف مثبت است و عواطف منفی به ندرت و آن هم با درجة پایین شدت بیان گردیده است. این بررسی نشان می‌دهد که 24 عاطفة مدل پلاچیک در غزلیات مولانا بازتاب یافته است. عواطف بازتاب یافتة غزلیات مولانا به ترتیب عشق، شادی، حیرت، امیدواری، پذیرش، تواضع... است که عاطفة عشق با گرفتن 50،92 در صد امتیاز در صدر و ناامیدی با گرفتن 0،02 امتیاز در پایین جدول قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • کتاب‌نامه

    • افلاطون (1374). جمهوری، ترجمة فواد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ایروانی، حسن و زینب زندیه (1392). «رابطة شدت القا شده از طریق رسانه­های صوتی تصویری و نحوة کاربرد»، به اهتمام محمد رضا جلالی، مجموعة مقاله­های پنجمین سمپوزیوم نوروپسیکولوژی ایران، تهران: پیام مولف، صص 320ـ 334.
    • پارسا، محمد (1376). روان­شناسی انگیزش و هیجان، تهران: سخن.
    • پارسا، محمد (1397). انگیزش و هیجان، چاپ ششم، تهران: دانشگاه پیام نور.
    • پلاچیک، روبرت (1375). هیجان­ها: حقایق، نظریه­ها و یک مدل جدید، چاپ چهارم، ترجمة محمود رمضان­زاده، مشهد: انتشارات استان قدس رضوی.
    • پورنامداریان، تقی (1381). سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو، تهران: موسسة انتشارات نگاه.
    • پورنامداریان، تقی (1386). «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، سال اول، شمارة 3، صص 7ـ 22.
    • ترنر، جاناتان اچ (1398). مسئلة عواطف در جوامع، ترجمة محمد رضا حسینی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • حجازی، بهجت­السادات (1389). طبیبان جان (گرایش­های روان­شناختی و روان درمانی در اشعار عطار و مولانا)، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
    • دِ سوسا، رونالد (1396). عاطفه، ترجمة مهدی غفوریان، تهران: ققنوس.
    • دوبروین، یوهانس توماس (1378). شعر صوفیانه، ترجمة مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
    • ریو، مارشال (1387). انگیزش و هیجان، ترجمة یحیی سید محمدی، تهران: ویرایش.
    • زرقانی، سید مهدی (1387). چشم­انداز شعر معاصر ایران، چاپ سوم، تهران: نشر ثالث.
    • زرین­کوب، عبدالحسین (1378). آشنایی با نقد ادبی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
    • شفیعی کدکنی، محمد رضا (1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ دوم، تهران: سخن.
    • صالحی مازندرانی، رضا، پروین گلی­زاده و سید محسن ذکی نزاد (1396). «کارکرد کنایه در غزلیات شمس»، پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال یازدهم، شمارة دوم، صص 95ـ 116.
    • صفوی، کوروش (1390). از زبان­شناسی به ادبیات، ج1، چاپ پنجم، تهران: شرکت انتشارات سورة مهر.
    • طوسی، خواجه نصیرالدین (1355). اساس­الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • فتوحی، محمود (1397). بلاغت تصویر، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سخن.
    • فراستخواه، مقصود (1398). عواطف در جامعه و فرهنگ ایرانی، گردآورنده محمد سعید ذکایی، تهران: انتشارات آگاه.
    • کاویانی، حسین و همکاران (1384). «تقابل واژه­های هیجان و شناخت در لغت­نامه­های زبان فارسی»، تازه­های علوم شناختی، سال7، شمارة 2، صص 29ـ 37.
    • مظفری، عیلرضا (1381). خیل خیال (بحثی پیرامون زیباشناسی صورخیال شعر حافظ)، اورمیه: انتشارات دانشگاه اورمیه.
    • مولانا، جلال­الدین محمد بلخی (1387). غزلیات شمس تبریزی، مقدمه، گزینش و تفسیر محمد رضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.
    • میرزایی، حسین (1398). عواطف در جامعه و فرهنگ ایرانی، گردآورنده محمد سعید ذکایی، تهران: انتشارات آگاه.
    • نجاتی، محمد عثمان (1397). علم­النفس: روان­شناسی از دیدگاه دانشمندان مسلمان، چاپ هشتم، ترجمة سعید بهشتی، تهران: انتشارات رشد.
    • ویلکینسون، رابرت (1397). هنر، احساس و بیان، چاپ سوم، ترجمة امیر مازیار، تهران: موسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
    • یثربی، سید یحیی (1394). فلسفة عرفان، چاپ هفتم، قم: بوستان کتاب.

     

    References

    - Plato (1995). Republic, translated by Fawad Rouhani, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian].

    - Irwani, Hassan and Zainab Zandieh (2013). "Intensity relationship induced through audio-visual media and how to use it", by Mohammad Reza Jalali, collection of papers of the 5th Iran Neuropsychology Symposium, Tehran: Author's message, pp. 320-334. [In Persian].

    - Parsa, Mohammad (1997). Psychology of motivation and Emotion, Tehran: Sokhan. [In Persian].

    - Parsa, Mohammad (2018). Motivation and Emotion, 6th edition, Tehran: Payam Noor University. [In Persian].

    - Pluchik, Robert (1996). Emotions: facts, theories and a new model, fourth edition, translated by Mahmoud Ramzanzadeh, Mashhad: Qods Razavi Publishing House. [In Persian].

    - Pournamdarian, Taghi (2002). Safer dar Meh: a reflection on Ahmed Shamlou's poetry, Tehran: Negah publishing house. [In Persian].

    - Pournamdarian, Taghi (2007). "Literary genres in Persian poetry", Qom University Faculty of Literature and Humanities magazine, first year, number 3, pp. 22-7. [In Persian].

    - Turner, Jonathan H. (2019). The problem of emotions in societies, translated by Mohammad Reza Hosseini, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian].

    - Hijazi, Behjat Al-Sadat (2010). Tabiban Jan (Psychological tendencies and psychotherapy in the poems of Attar and Molana), Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian].

    - De Sousa, Ronald (2017). Atefeh, translated by Mehdi Ghafourian, Tehran: Qaqnos.

    - Dubrovin, Johannes Thomas (1378). Sufi poetry, translated by Mojduddin Kivani, Tehran: Markaz. [In Persian].

    - Rio, Marshall (2008). Motivation and Emotions, translated by Yahya Seyed Mohammadi, Tehran: viraiesh. [In Persian].

    - Zarkani, Seyyed Mehdi (2008). Perspectives of Iranian contemporary poetry, third edition, Tehran: Nashr-e Sales. [In Persian].

    - Zarin Koob, Abdul Hossein (1999). Introduction to literary criticism, fifth edition, Tehran: Sokhan. [In Persian].

    - Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2009). Periods of Persian poetry from constitutionalism to the fall of the monarchy, second edition, Tehran: Sokhan. [In Persian].

    - Salehi Mazandarani, Reza, Parveen Golizadeh and Seyed Mohsen Zaki Nezad (2017). "The Function of Irony in Shams's Poems", Mystical Literature Research (Gohar Goya), 11th year, 2nd issue, pp. 116-95. [In Persian].

    - Safavi, Korosh (2011). From linguistics to literature, vol. 1, fifth edition, Tehran: Surah Mehr publishing company. [In Persian].

    - Tusi, Khwaja Nasiruddin (1976). Asas al-Aqtabas, edited by Modares Razavi, third edition, Tehran: Tehran University Press. [In Persian].

    - Fotoohi, Mahmoud (2018). Image rhetoric, 5th edition, Tehran: Sokhon Publications. [In Persian].

    - Farasatkhah, Maqsood (2019). Emotions in Iranian society and culture, compiled by Mohammad Saeed Zakai, Tehran: Agha Publications. [In Persian].

    - Kaviani, Hossein et al. (2005). "Comparison of the words emotion and cognition in Persian language dictionaries", New Cognitive Sciences, Year7, Number2, pp. 37-29. [In Persian].

    - Mozafari, Eilreza (2002). Khel Khayal (a discussion about the aesthetics of Hafez's poetry), Urmia: Urmia University Press. [In Persian].

    - Maulana, Jalaluddin Mohammad Balkhi (2008). Shams Tabrizi's poetry, introduction, selection, and interpretation of Mohammad Reza Shafi'i Kadkani, 4th edition, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian].

    - Mirzaei, Hossein (2019). Emotions in Iranian society and culture, compiled by Mohammad Saeed Zakai, Tehran: Agha Publications. [In Persian].

    - Nejati, Mohammad Osman (2018). Psychology: Psychology from the perspective of Muslim scholars, 8th edition, translated by Saeed Beheshti, Tehran: Rushd Publications. [In Persian].

    - Wilkinson, Robert (2018). Art, emotion and expression, third edition, translated by Amir Maziar, Tehran: "Metan" art works translation and authoring institute. [In Persian].

    - Yasrabi, Seyyed Yahya (2015). Philosophy of mysticism, 7th edition, Qom: Bostan Kitab. [In Persian].