نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‏ آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. Reyhaneh_ghandi@yahoo.com

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. Hayati.zahra@gmail.com

10.30465/lir.2022.41530.1527

چکیده

هویت مفهومی سیال و بی‏ثبات است که متناسب با به کارگیری در هر متن، معنای آن تعریف می‏شود. در برخی تعریف‏های جامعه‏شناختی، تقابل میان هویت فردی و اجتماعی، ذیل نگاه کلی به مفهوم هویت رنگ می‏بازد. فردیت هر شخص که دربردارندۀ صفات منحصربه‏فرد و غالباً ذاتیِ اوست، تحت تأثیر هویت اجتماعی کمرنگ است و با امور اکتسابی در اجتماع و هر گفتمانِ غالب تغییر می‏کند. شناخت هویت هر فرد در سایۀ تمایزاتش از دیگری امکان‏پذیر می‏شود و به عبارت دیگر، هویت، برآمده از ارتباط و تعامل میان خود و دیگری است. در همۀ متون ازجمله متون ادبی، هویت به اقتضای ظرفیت‏های موجود در متن، بازنمایی می‏شود. در ادبیات روایی نیز شگردهای روایت‏پردازی این بازنمایی را محقق می‏کنند. در این پژوهش به بازنمودهای معنای هویت و واکاوی معنای ضمنی آن در فیلمنامۀ حقایق دربارۀ لیلا دختر ادریس، پرداخته شده است. نتیجه اینکه: مفهوم هویت در روایت زندگیِ لیلا بر تأثیرپذیرفتنِ فردیتِ وی از ارتباطات اجتماعی و گفتمان‏های غالب جامعه تأکید می‏کند. اصلی‏ترین شگردهای روایی که این بازنمایی را به انجام می‏رسانند، رویدادهای اصلی داستان، عناصر روایی و تقابل‏های دوگانه هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 ابوالحسنی، سید رحیم (1388). تعیین و سنجش مؤلفه‌های هویت ایرانی. گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
حمدی کمالوند، بهاره، مرادی، سیاوش (1401). بررسی روانشناسی خودکامگی در فیلمنامه‏های «آهو، سلندر، طلحک و دیگران» و قصه‏های «میر کفن‏پوش» اثر بهرام بیضایی. پژوهش‏های بین رشته‏ای ادبی. دوره چهارم، ش 7، صص32-1.
بیضایی، بهرام (1398). حقایق دربارۀ لیلا دختر ادریس.
جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمۀ تورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.
چوبساز، تهمینه، عارف، محمد (1402). بررسی تطبیقی نمادها و نشانه‏های بصری در نمایشنامه «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی با فیلمنامه «ماهی و گربه» شهرام مکری. پژوهش‏های بین رشته‏ای ادبی. دوره پنجم. ش 9، صص 169-142.
ساروخانی، باقر (1375). درآمدی بر دایرةالمعارف علوم اجتماعی. جلد2. چاپ سوم، تهران: کیهان.
عبداللهی، محمد و محمدعثمان حسین‏بر (1381). گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران. نامۀ انجمن. دورۀ چهارم، ش 4، صص126-101.
فاضلی، نعمت‌الله(1) (1374). درآمدی بر جامعه‏شناسی هنر و ادبیات. فصلنامۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه. پاییز و زمستان. ش 7 و 8، صص 134-107.
فاضلی، نعمت‌الله (2) (1400). معلم بوم‏شناختی و دگرخواهی زیست‏محیطی». پرسش دورۀ جدید از جامعۀ ایدئولوژیک تا جامعۀ اخلاقی. ش 6، صص 59-56.
فیضی مقدم، الهه؛ عارف، محمد؛ شریف‏زاده، محمدرضا (1401). مطالعه تطبیقی اساطیر پیکرگردانی در نمایشنامه‏های بهرام بیضایی بر مبنای نظریه بیش‏متنیت ژرار ژنت. پژوهش‏های بین رشته‏ای ادبی. دوره چهارم، ش 8، صص312-276.
گیدنز، آنتونی(1) (1376). جامعه‏شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: انتشارات نی.
گیدنز، آنتونی (2)  (1385). تجدد و تشخص. ترجمۀ ناصر موفقیان، تهران: انتشارات نی.
میرزایی، سید آیت‌الله (1384). «کار؛ عاملی مؤثر در جامعه‏پذیری». تدبیر. ش 166، صص 67-63.
هزار جریبی، جعفر. لهراسبی، سعید (1390). «بررسی رابطۀ سرمایه اجتماعی با میزان هویت جمعی». جامعه‏شناسی کاربردی. سال بیست‏ودوم. شمارۀ پیاپی (42). شمارۀ دوم. تابستان، صص20-1.
Stryker, Sheldon & Peter Burk (2000); “The past.present.and future of an identity Theory” psyochohogy Quaterly Vol 63: 284-297.
Tajfel, H. and Turner, J. C. (1979) “Integrative Theory of Intergroup Conflict”. In Worchel, S. and Austin, W. G (eds) The Social Psychology of Intergroup Relations, Monterey, CA: Brooks/Cole.
Tajfel, H. and Turner, J. C. (1986) “The Social Identity Theory of Intergroup Behaviour”. Worchel, S. and Austin, W. G (eds) Psycholog
Turner, John C. (1999) “some current issues in research on social identity and self-categorization theory’, In: Name Ellemers; Russell Spears; Bertjan Doosge (eds.) Social identity: Context, commitment, Content, London, Blackwell Publishers, pp. 6-34.