نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

آشوب و نظم از تقابل‌های دوگانة تولید معنا در نشانه‌شناسی فرهنگی یوری لوتمان هستند. نظم امری ایجابی و سازنده است که با قرار گرفتن در تعامل آشوب که امری سلبی و ویرانگر است، باعث تولید معنا و خلق مفاهیمی پیچیده می‌گردد. این پژوهش با رویکردی توصیفی – تحلیلی و با خوانشی تطبیقی رمان چاه بابل رضا قاسمی و واحۀ غروب بهاء طاهر بر پایة الگوی آشوب و نظم یوری لوتمان انجام شده‌است. دستاورد پژوهش حاکی است که آشوب ازلی و حرکت بال پروانه‌ای باعث شده تا رخدادها در این رمان‌ها به صورت غیر خطی و پیشامدها مبتنی بر عدم قطعیت باشند؛ در واقع هر پدیدة پیچیده مانند ترس و نابه‌سامانی از رخدادهایی دیگر تأثیر می‌پذیرد. این رخدادها مواردی مانند: آشوب ازلی، آشوب پیش از نظم و آشوب پس از نظم است که باعث تغییرات و آشفتگی‌های در دل متن و شخصیت‌های داستانی می‌شود. آنچه در دو رمان بسیار شبیه است، آشوب ازلی است که بنیان اصلی آن، ترس و سرگردانی است و حرکت بال پروانه‌ای تفاوت عمدۀ این دو رمان است که در رمان چاه بابل به دلیل دوره‌های زمانی مختلف بسامد بیشتری یافته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

کتاب‌نامه
اصغری، جواد، (1390)، «ویژگی‌های فنی و موضوعی داستان در آثار بهاء طاهر»، زبان و ادبیات علوم انسانی مشهد، دورۀ 3، ش 166، صص 46-25.
اکوانیف، سیدحمدلله و موسوی‌نژاد، سیدولی. (1393)، «هویت اسلامی – ایرانی از دیدگاه نظریه آشوب و پیچیدگی»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 25، ش 4، صص 167-149.
احسانی، زهرا و همکاران، (1402)، «مطالعه تولید معنا با اتکا بر نظام گسست و تطبیق‌پذیری در چارچوب نشانه-معناشناسی گفتمانی: بررسی موردی نمایشنامه معمای ماهیار معمار اثر رضا قاسمی»، پژوهش‌های بین رشته‌ای ادبی، دوره 5، ش 10، صص 25-1.
پاکتچی، احمد. (1389). معناسازی با چینش آشوب در نظم، در رویکرد نشانه­شناسی فرهنگی، مجموعه مقالات نقدهای ادبی ـ هنری. به کوشش امیرعلی نجومیان. تهران: سخن.
توروپ، پیتر. (1390)، نشانه‌شناسی فرهنگی و فرهنگ؛ ترجمۀ فرزان سجودی، مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی، تهران: علم، صص 17- 40.
حسینی، سیدمحمدحسین. (1396)؛ «درآمدی انتقادی بر نظریه‌های آشوب و پیچیدگی»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال 17، ش 6، صص 208-175.
حری، ابوالفضل، (1401)، «بر هم‌کنشی مطالعات میان رشتگی و فرهنگی در ادبیات تطبیقی»، پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، دوره 4، ش 8، صص 134-111.
رئیسی، محمدریاض و همکاران. (1399)، «تأثیر نظریۀ آشوب در تقویت سویه‌های پسامدرن داستان همنوایی شبانة ارکستر چوب‌ها»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 8، ش 3، صص 87-69.
سجودی، فرزان. (1384)، «کدام نشانه؟ کدام نشانه‌شناسی»؛ خیال، ش 13، صص 137-125.
سجودی، فرزان. (1388)، نشانه‌شناسی: نظریه و عمل؛ تهران: علم.
سرفراز، حسین و همکاران. (1396). «واکاوی نظریة فرهنگی سپهر نشانه­ای یوری لوتمان»، مجله راهبرد فرهنگ، ش 39، صص73-95.
فروغی، رحیم، (1393)، ترجمۀ واحۀ غروب نوشتۀ بهاء طاهر، چ 3، تهران: نیلوفر.
طاهری، حسین و دستمالچی، ویدا، (1399)، «پیکرگردانی و گشت اسطوره‌ای در رمان چاه بابل اثر رضا قاسمی»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 16، ش 58، صص 185-159.
طاهری، رضا و همکاران، (1400)، «نشانه‌شناسی فرهنگی هستۀ بنیادین هزار و یک شب بر اساس متون هم‌ریخت»، پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، دوره 3، ش 6، صص 189-165.
طاهر، بهاء، (2007). واحة الغروب. ط 1، مصر: دارالشرق
عرفانی‌فرد، آمنه. (1397)؛ «نقد رمان‌های واحة غروب و عشق در تبعید بهاء طاهر از منظر ترامنتیت»، نشریه الدرسات الادبیه، جامعه الالبنانیه.
قاسمی، رضا، (1387). چاه بابل. تهران: نیلوفر.
کاملی، روح‌الله، (1390)، انعکاس ناله‌ها در وهم چاه بابل، خانه داستان چوک.
لوتمان، یوری و آسپنسکی، بی. ای، (1390). در باب سازوکار نشانه‌شناختی فرهنگ. ترجمۀ فرزان سجودی، مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی، گروه مترجمان به کوشش فرزان سجودی، تهران: علم.
لیونبرگ، کریستینا، (1390). مواجهه با دیگری فرهنگی. ترجمۀ تینا امراللهی، مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی، تهران: علم، صص 119- 152.
محمدی‌افشار، هوشنگ و قاسمی، مینا. (1399)؛ «تحلیل ترامتنی رمان چاه بابل با اسطوره هاروت و ماروت»، هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزة علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی، صص 56-42.
نجومیان، امیرعلی، (1389)، نشانه‌شناسی فرهنگی (مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری)، چاپ اول، تهران: سخن.
نجومیان، امیرعلی، (1396)، نشانه‌شناسی؛ مقالات کلیدی، چ 1، تهران: مروارید.
Conte, J. M. (2002), Design and Debris a caotics of postmodern amarican fiction, Alabama: The university of Alabama press.