نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 (نویسنده مسئول). دکتری زبانشناسی همگانی، استادیار گروه زبان انگلیسی دانشگاه بینالود مشهد، مشهد. ایران

2 دکتری ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه فرهنگیان مشهد، مشهد. ایران

چکیده

یکی از جنبه‌های مهم تحلیل متن ادبی، بررسی چگونگی درک و تعبیر آن از سوی خواننده است. نظریه های فضاهای ذهنی (فوکونیه، 1997) و آمیزه مفهومی (فوکونیه و ترنر، 2002) دو نظریه شناختی هستند که می توانند نحوه دریافت خواننده از متن را تحلیل کنند. این پژوهش با هدف آشنایی مخاطب با چگونگی درک معنی، در چارچوب نظریات مذکور و به روش توصیفی– تحلیلی، به بررسی دو روایت پرداخته است: بازگردانی بخشی از داستان کاوه آهنگر در شاهنامه و حکایتی از رساله دلگشای عبید زاکانی. دلیل انتخاب داستانی از شاهنامه، شاخص بودن آن اثر روایی در مجموعه آثار ادب پارسی است و حکایت عبید زاکانی می‌تواند نماینده ژانر طنز در ادبیات باشد، در حالیکه بیان شاهنامه جد است. این دو اثر می‌توانند نماینده نوع ادبی زیرمجموعه خود باشند.

مطالعه پیش رو بر آن است که فضاهای ذهنی خرد و کلان و نقش فضاسازها در تغییر دریافت‌های متن را طی فرایند مفهوم‌سازی تبیین نماید. تحلیل این متون روایی نشان می‌دهد که چگونه فضاهای اصلی و درونه‌ای یک روایت تحت تأثیر فضاسازها شکل می‌گیرند و چگونه نگاشت میان آنها باعث ایجاد فضاهای آمیزه می‌شود. این تحلیل همچنین دو نوع فضای ذهنی عاطفی و غیرعاطفی را که در قالب آمیزه مفهومی بوجود می‌آیند، آشکار کرده و مشخص می‌کند که گاه غلبه فضای ذهنی عاطفی بر غیرعاطفی یا بر عکس، می تواند در ایجاد ژانرهای مختلف روایی موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

برکت، بهزاد؛ روشن، ب؛ محمد ابراهیمی، ز؛ اردبیلی، ل (1391). «روایت شناسی شناختی: کاربست نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه­های عامیانه فارسی»، مجله ادب پژوهی، شماره 21، 32-9
بهنام، مینا (1399). «بررسی سازه‌های غزل مولوی در تصویرسازی بر بنیان رویکرد فضای ذهنی و تلفیق مفهومی»، دوفصلنامه پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، شماره 3، 72-40
پردل، مجتبی؛ رضایی، ح؛ رفیعی، ع (1396). «آفرینش معانی پیدایشی در شعر سپید بر پایه نظریه هم­آمیزی مفهومی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، شماره 38، 66-43
دهقان، مسعود و وهابیان، بهناز (1397). «خوانش استعاری-شناختی اشعار «کابوس­های روسی» اثر پناهی بر اساس انگاره نظریه آمیختگی مفهومی»، دوفصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی 9(17)، 166-141
راسخ مهند، محمد (1393). درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. ویراست 2. تهران: انتشارات سمت
صادقی، سهیلا؛ علیپور گسکری، ب؛ روشن، ب؛ پیامنی، ب (1401). «تحلیل دو شعر از شفیعی کدکنی با رویکرد شعرشناسی شناختی»، دوفصلنامه پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، شماره هفتم، 256-224
عامری، حیات؛ خیرآبادی، ر؛ خیرآبادی م (1394). «بررسی فضاهای ذهنی در متون خبری روزنامه­های ایران»، دو فصلنامه علم زبان، 3(4)، 178-155
عبیدزاکانی، عبیدالله‌ .(1383). رسا‌له‌ دلگشا‌ به‌ انضما‌م‌ رسا‌له‌ها‌ی تعریفا‌ت‌، صد پند و نوادر الامثا‌ل‌. تصحیح‌ و ترجمه‌ و توضیح‌ علی‌اصغر حلبی‌. تهران: اساطیر.
کزازی، میرجلال الدین کزاز. (1379). نامه باستان. جلد 1. تهران: انتشارات سمت
نجفی، آزاده؛ پهلوان­نژاد، م؛ شریفی، ش (1395). «رویکردی نوین در روایت­شناسی شناختی بر اساس فضاهای ذهنی روایی و الگوی ان­ام­اس­بی»، مجله جستارهای ادبی، شماره 192، 46-21  DOI: 10.22067/jls.v49i1.57518