نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار جامعه شناسی، گروه جامعه شناسی و ارتباطات، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر از نوع پژوهش بینارشته ای ( ادبیات، تاریخ و جامعه شناسی) است. پرسش این نوشتار این است که براساس داده های منتج از منابع ادبی (سیاحتنامه ابراهیم بیگ، کتاب احمد و تمثیلات آخوندزاده) و تاریخی (حقایق الاخبار ناصری و شرح زندگانی من) عصر قاجار، نظام اداری این دوره تا چه حد تناسبی با مولفه های مدل سالا ریگز دارد؟ روش تحقیق، روش توصیفی-تحلیلی منابع ادبی و تاریخی در زمینه ساختار نظام اداری عصر قاجار و تکنیک جمع آوری داده ها فیش برداری از متون است. بررسی اجمالی منابع ادبی و تاریخی این عصر نشان می دهد که با توجه به تاخیر در شکل گیری دولت ملی در ایران و در نتیجه تاخیر در توسعه نظام اداری به مثابه ابزار و ماشین اداری دولت، مولفه های مدرن مدل سالا ریگز حضور تاریخی لازم را در نظام اداری ایران عصر قاجار ندارد بلکه با تلفیقی از حضور مولفه های سنتی و مدرن ضمن غلبه مولفه های سنتی مواجه هستیم. نتیجه نهایی اینکه، با مرور آثار ادبی و تاریخی عصر قاجار می توان گفت که وضعیت نظام اداری در ایران بویژه در دوره قاجار با توجه به پیشینه فرهنگی، اجتماعی و تاریخی جامعه ایران و حضور دو قدرت خارجی روس و انگلیس که مداخله گران موثری در نظام ترتیبات حکومتی و اداری ایران بودند انطباق بیشتری با مولفه های آسیب شناسانه مدل سالا ریگز دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آبراهامیان، یرواند (1377) ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیر شانه‌چی، تهران: مرکز نشر.
- آبراهامیان، یرواند(1394) تاریخ ایران نوین، ترجمه شهریار خواجیان، تهران: نشر دات.
- آخوندزاده، میرزا‌فتحعلی(1356) تمثیلات: شش نمایشنامه و یک داستان، ترجمه محمد جعفر قراجه‌داغی، تهران: خوارزمی.
- اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (1385) روزنامه‌ی خاطرات اعتمادالسلطنه، با مقدمه‌ی ایرج افشار، تهران: امیر کبیر.
- بارانی، صمد؛ فقیهی، ابوالحسن؛ نجف‌بیگی، رضا (1396) «موانع تحوّل نظام اداری ایران: مطالعه‌‌ای در فرهنگ سازمانی»، مجله پژوهشهای مدیریت عمومی، صص28-8.
- تنکابنی، حمید (1383) درآمدی بر دیوانسالاری در ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
- جمشیدیان، مهدی؛ کتابی، محمود؛ کاظمی اسفه، مهدی (1380) «نظام اداری و توسعه اجتماعی اقتصادی ایران»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، سال سوم، شماره 10،صص110-89.
- جعفری، علی؛ دهقان‌نژاد، مرتضی؛ اللهیاری، فریدون (1395) «اصلاح نظام اداری ایران در عصرقاجار با تأکید بر قانون استخدام کشوری»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء، شماره 9، پیاپی 119. صص 5-38.
- خدری‌زاده، علی اکبر(1396) اقتدارگرایی، اصلاح‌طلبی و مشروطه خواهی در عصر قاجار، تهران: ندای تاریخ.
- خورموجی، محمد جعفر(1363) حقایق‌الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ دوم، تهران: نی.
- حائری، عبدالهادی (1364) تشیّع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: امیرکبیر.
- زاهدی، شمس‌السادات و تنکابنی، حمید (1388) «درآمدی بر ریشه‌شناسی نهاد دیوانسالاری ایران در دوره اول قاجار»، مجله فرهنگ، شماره 71، صص146-109
- سلیم، محمد نبی، علیزاده، محمد علی و صیاد علیرضا (1393) آسیب‌شناسی نظام اداری ایران در دوره قاجار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
- شوستر، مورگان (1385) اختناق ایران، ترجمه حسن افشار،تهران: ماهی.
- علیزاده بیرجندی، زهرا (1390) حکومت ناصری و گفتمان‌های نو، تهران: هیرمند.
- فلور، ویلم (1366) جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، جلد اول و دوم، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
- قزوینی، محمد شفیع (1370) قانون قزوینی، به کوشش ایرج افشار، تهران: طلایه.
- -گلشائیان، عباسقلی (1377) خاطرات من، تهران: انتشارات انیشتین.
- طالبوف، عبدالرحیم (1356) کتاب احمد، چاپ دوم، طهران: شبگیر.
- محمدی، حامد و دیگران (1397) «شناسایی موانع فرهنگی فراروی نظام اداری ایران»، مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 16، شماره 1، صص87-67
- مستوفی، عبدالله (1388) شرح زندگانی من. دوره سه جلدی، تهران: زوار.
- مراغه‌ای، حاجی زین العابدین (1385)، سیاحتنامه ابراهیم بیگ، به کوشش م.ع. سپانلو، تهران: آگه.
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی(1397) گزارش طرح پژوهشی تحلیل پیشینه اصلاح نظام اداری در ایران، مجریان محمد عبدالحسین‌زاده و سید محمدحسین قریشی، تهران.
- ملکم خان، ناظم الدوله(1385) روزنامه قانون، به کوشش هما ناطق، شماره 2، تهران: امیرکبیر.
- ملکم خان، ناظم‌الدوله (1381) رساله‌های میرزاملکم‌خان ناظم‌الدوله، گردآوری حجت اله اصیل، تهران: نی.
- میرسپاسی، ناصر(1378). «نگرشی راهبردی بر نظام اداری و توسعه»، فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، دوره 13، شماره 1. صص1-10.
- میرمحمدی، سید محمد و حسن پور، اکبر(1390) «نظام اداری ایران: تحلیلی بر مشکلات و چالش‌ها»، مجله چشم انداز مدیریت دولتی، شماره 8، صص2-9 .
- ورهرام، غلامرضا (1385) نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران: معین.
- هدی، فرل (1386) مدیریت تطبیقی، ترجمه دکتر منوچهر شجاعی، تهران: دانشگاه تهران.
)