نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 استاد گروه زبانشناسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
چکیده
نظریه شعرشناسی شناختی بر شگردهای زبانشناسی شناختی ازجمله استدلال قیاسی و نوع چینش واحدهای زبانی استوار است. براساس الگوی پیشنهادی مارگریت فریمن (2000) هر متن ادبی دارای سه سطح نگاشت ویژگی، رابطه‌ای و نظام است. در سطح اول شباهت میان اشیاء، در سطح دوم روابط میان اشیاء و در سطح سوم الگویی که در روابط مفهومی و ساختاری اثر وجود دارد به عنوان یک کل دلالتمند واکاوی میشود. در این پژوهش، با هدف آشنایی با سبکِ شناختی شفیعی‌کدکنی دو شعر ایشان در چارچوب این نظریه مورد بررسی قرار گرفت. پرسش‌های پژوهش عبارتند از: 1- آیا در شعر شفیعی‌کدکنی بین ساختار و محتوا ارتباط معناداری وجود دارد؟ 2- آیا با تکیه بر نگاشت‌های قیاسی می‌توان به ناگفته‌های متن و الگوهای فکری مؤلف نزدیک شد؟ نتایج این بررسی نشان داد در شعر نخست تصویری که در ذهن مخاطب از انعکاس دو فضای مفهومی متفاوت در متن ساخته میشود؛ در بعد ساختاری و زبانی شعر نیز انعکاس یافته است، چرا که در سطور 5 تا 9 -به مثابه قلب اثر- برخورد با زبان و استفاده از ضمیر، با سایر بخش‌های متن تفاوت دارد. در شعر دوم نیز همین مسئله تکرار میشود و چرخش ملال‌آور زندگی مطرح در شعر، در ساختار اثر بازنمایی میشود. نگاشت‌های قیاسی نشان دادند که در هر دو شعر؛ برای وصول به جهان آرمانی مانعی وجود دارد که خود راوی‌ست. براساس این نتایج؛ انطباق معنادار ساختار و محتوای شعرها و همینطور کارآمدی راهکارهای نظریه شعرشناسی‌شناختی برای نزدیک شدن به ناگفته‌های متن و الگوهای فکری مؤلف به اثبات رسید.
کلیدواژه‌ها
- احسانی، زهرا، شعیری، حمیدرضا و معین، مرتضی بابک. (1399). «تحلیل نظام روایی محافظه کاری و خطرپذیری: نظریه گفتمان خیزابی، مطالعه موردی روایت همنوایی شبانه ارکستر چوبها اثر رضا قاسمی»، دوفصلنامۀ روایت‌شناسی، سال 4، شماره 7، شماره بهار و تابستان ، صص 32- 1.
- اردبیلی، لیلا؛ برکت، بهزاد؛ روشن، بلقیس؛ محمدابراهیمی، زینب. (1392). «پیوستگی معنایی متن از منظر نظریۀ آمیختگی مفهومی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی، دوره 6، شماره 5 (26)، صص 27-47.
- استاک ول، پیتر. (1393). درآمدی بر شعرشناسی شناختی. ترجمه لیلا صادقی، چاپ نخست، تهران: نشر مروارید.
- بارسلونا، آنتونیو. (1390). استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. ترجمه فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی چاپ نخست، تهران: نقش جهان.
- پردل، مجتبی، رضایی، حدائق و رفیعی، عادل. (1396). «آفرینش معنای پیدایشی در شعر سپید بر پایه نظریه هم‌آمیزی مفهومی»، دوماهنامة جستارهای زبانی، دوره 8 شماره 3، (پیاپی 38)، مرداد و شهریور، صص 66- 43.
- پور نامداریان، تقی. (1381). خانه‌ام ابری است، شعرنیما از سنّت تا تجد، چاپ دوم، تهران: سروش.
- روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا. (1395). مقدّمه‌ای بر معناشناسی شناختی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.
- زال‌نژاد، هنگامه و کریمی، احمد. (1395). «بررسی جلوههای نمادین طبیعت در اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره 6، صص 120- 89 .
- زربان، نجمه. (1388). بررسی فضاهای ذهنی در زبان فارسی، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته زبانشناسی همگانی، به راهنمایی دکتر کوروش صفوی، دانشگاه علامه طباطبایی.
- شعیری، حمیدرضا. (1394). «مقاومت، ممارست و مماشات گفتمانی، قلمروهای گفتمان و کارکردهای گفتمان و کارکردهای نشانه معناشناختی آن»، مجله انجمن جامعهشناسی ایران، دوره 16، ش 1، صص 128- 110
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). آیینهای برای صداها، چاپ پنجم، تهران: سخن
- صادقی، سهیلا، سیدیزدی، زهرا و باقری، نرگس. (1394). «تحلیل نگاشت‌های مفهومی در دو شعر از مهدی اخوان ثالث با رویکرد شعرشناسی شناختی» دوماهنامه جستارهای زبانی، دوره 6، شماره 4، پیاپی 26، صص305- 324.
- صادقی، لیلا. (1398). «شعرشناسی چطور شناختی میشود»، برگرفته از سایت شخصی نویسنده:
www.leilasadeghi.com/naghd/note/710-cognitive-poetic
- صادقی، لیلا. (1390). «شناخت جهان متن رباعیات خیام بر اساس نگاشت نظام با رویکرد شعرشناسی شناختی» مجله جستارهای زبانی. شماره 175، زمستان 1390 صص 129-107
- صادقی، لیلا. (1391). «خوانش شعر حکایت اثر شاملو با رویکرد شعرشناسی شناختی» مجله جستارهای زبانی. دورۀ 3، شماره 4 (پیاپی 12) زمستان 1391، صص 167-149
- صادقی، لیلا. (1392). «کارکرد داستان کلان و نگاشت نظام در خوانش منطق‌الطیر عطار نیشابوری با رویکرد شعرشناسی شناختی» مجله جستارهای زبانی. شماره 4، پیاپی 20، آذر و دی 1392، صص 147-125
- صادقی، لیلا. (1392). «ادغام نوشتار و تصویر در متون ادبی براساس نظریۀ ادغام مفهومی» مجله جستارهای زبانی، شماره 15، پاییز 1392، صص 104- 75
- صفوی، کوروش(1380). گفتارهایی در زبانشناسی. تهران: هرمس.
- صفوی، کوروش (1392). «کدام معنی؟»، نشریه علم زبان، سال اوّل، شماره اول، صص 40-11.
- گلفام، ارسلان، روشن، بلقیس و شیررضا، فرزانه. (1393). «کاربرد نظریه جهان متن در شناسایی عناصر سازندۀ متن روایی داستان شازده احتجاب بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، د 5، ش5، پیاپی 21، صص 206- 183.
)