نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رضا رفایی قدیمی مشهد ¹
• غلامحسین غلامحسین زاده ²

¹ دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران.

² استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران.

چکیده

مسألۀ پژوهش حاضر، تردید دربارۀ ضبط و نتیجتاً بازتصحیح و شرح بیتی از یکی از غزل‌های سعدی، به کمک میان رشته ای زیبایی شناسی شناختی است. بیت مورد نظر در غالب نسخه‌های چاپی موجود این‌چنین ضبط شده است:
بازآ و حلقه بر در رندان شوق زن کاصحاب را دو دیده چو مسمار بر در است
پذیرش ضبط «رندان» در این بیت توسط مصححان مختلف باعث شده است که شارحان نیز با ابتنا به آن، شرح‌هایی گوناگون، متناقض و کم‌ارتباط با ساختار متن را ارائه دهند. در این پژوهش با استفاده از شواهد گوناگون اثبات شده است که ضبط صحیح واژۀ مذکور در این بیت «زندان» است و نه «رندان»: اولاً با بررسی نسخ خطی واضح است که این واژه در قدیمی‌ترین نسخۀ خطی دیوان سعدی متعلق به زمان حیات شاعر، «زندان» ثبت شده است. ثانیاً از حیث زیبایی‌شناسی شناختی، واضح است که بیت حاضر بر پایۀ طرح‌وارۀ تصویری حجمی و استعارۀ مفهومی «شوق، زندان است» تصویرسازی شده است.

کلیدواژه‌ها

• تصحیح متن
• زیبایی شناسی شناختی
• سعدی
• زندان
• رندان