استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی و تربیت بدنی، دانشگاه گنبد کاووس، گلستان، ایران. mona_alimadadi@yahoo.com
10.30465/lir.2021.36355.1302
چکیده
هر چند که نظام مشروطه، با هدف جبران عقبماندگی، اصلاح امور و پیشرفت و اعتلای کشور در سطح جهانی، در سال 1285 ه.ش. استقرار یافت، اما دیری نپایید که با شکست مواجه شد و کشور را در هرج و مرج، آشوب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بیسابقهای فرو برد. در این شرایط بود که روشنفکران ایرانی تنها راه برون رفت از بحرانهای پی در پی را در روی کار آمدن «دولت مقتدر ملی/ استبداد منور» دیدند. آنان از طرح این اندیشه دو هدف را دنبال میکردند: نخست آنکه با روی کار آمدن دولت مقتدر، ایران بتواند شکوه گذشتۀ خود را باز یابد؛ دوم آنکه در سایۀ دولت مقتدر، اصلاحات اساسی در جهت تجدد و پیشرفت کشور صورت گیرد و جایگاه آن در جهان اعتلا یابد. در این مقاله، نگارنده بر آن بوده است تا با کندوکاو در ادبیات آن روزگار، گرایش برخی از شاعران و نویسندگان ایرانی را به استبداد منور/ دولت مقتدر ملی با هدف بازگرداندن ایران به شکوه باستانی خود و نیل به تجدد نشان دهد. آنچه از این پژوهش حاصل شد آن بود که گرایش به استبداد منور به چهار صورت در ادبیات این دوره نمود یافته است: 1. ابراز نگرانی از نابسامانیهای پس از مشروطه. 2. انتقاد از تحقق نیافتن شعارها و اهداف مشروطهخواهان. 3. آرزوی برآمدن حکومت مقتدر برای سامان دادن به امور کشور. 4. ناسیونالیسم.
آقاخان کرمانی، عبدالحسین (2000م). سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، آلمان: نیماورلیج.
افشار، محمود (1352)، «مطلوب ما: وحدت ملی ایران»، مجلۀ آینده، جلد نخستین، تهران: مجموعه انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اکبری، محمدعلی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی/ عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران: علمی و فرهنگی.
امنخانی، عیسی و علیمددی، منا (1393)، «فردوسی و گفتمان مدرن ایرانی (شاهنامۀ فردوسی و نقش آن در تکوین هویت ملی ایرانیان)»، فصلنامۀ جستارهای ادبی، شمارۀ 185، صص 88 ـ 65.
انتخابی، نادر (1390)، ناسیونالیسم و تجدّد در ایران و ترکیه، تهران: نگارۀ کتاب.
بینام (1384)، نکات و ملاحظات، چاپشده در مجلۀ کاوه، با مقدمۀ ایرج افشار، به اهتمام عبدالکریم جربزهدار، تهران: اساطیر.
بهنام، جمشید (1396)، برلنیها/ اندیشمندان ایرانی در برلن، تهران: فرزان روز.
دولتآبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، ج 3 و 4، تهران: فردوس.
رجبزاده، هاشم (1379)، «میکادونامه یا ستایشنامۀ ژاپن (رزمنامهای از یک سده پیش)،» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا.
رجبلو، علی (1396)، دولت مطلقۀ نوگرا در ایران، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
رحمانیان، داریوش (1379)، چالش جمهوری و سلطنت در ایران، زوال قاجار و روی کار آمدن رضاشاه، تهران: مرکز.
رویانی، وحید (1399)، «سنّت حماسهسرایی در قیصرنامه ادیب پیشاوری»، فصلنامه کاوشنامه، سال 21، شماره 44، صص 239 ـ 207.
صالحی، نصرالله (1387)، اندیشۀ تجدد و ترقی در عصر بحران، تهران: طهوری.
ضیاء ابراهیمی، رضا (1396)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی/ نژاد و سیاست بیجاسازی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز.
عارف قزوینی، ابوالقاسم (1389)، دیوان شعر عارف قزوینی، به کوشش مهدی نورمحمّدی، تهران: سخن.
مستوفی، عبدالله (1384)، شرح زندگانی من/ تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، ج3، تهران: زوار.
مشفق کاظمی، مرتضی (1394)، تهران مخوف، تهران: امید فردا.
ملایی توانی، علیرضا (1381)، مشروطه و جمهوری/ ریشههای نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران، تهران: گستره.
علی مددی, منا. (1401). نظریۀ سیاسی استبداد منوّر در ادبیات پس از مشروطه (از 1285 ه.ش. تا 1310 ه.ش.). پژوهش های بین رشته ای ادبی, 4(7), 287-325. doi: 10.30465/lir.2021.36355.1302
MLA
منا علی مددی. "نظریۀ سیاسی استبداد منوّر در ادبیات پس از مشروطه (از 1285 ه.ش. تا 1310 ه.ش.)". پژوهش های بین رشته ای ادبی, 4, 7, 1401, 287-325. doi: 10.30465/lir.2021.36355.1302
HARVARD
علی مددی, منا. (1401). 'نظریۀ سیاسی استبداد منوّر در ادبیات پس از مشروطه (از 1285 ه.ش. تا 1310 ه.ش.)', پژوهش های بین رشته ای ادبی, 4(7), pp. 287-325. doi: 10.30465/lir.2021.36355.1302
VANCOUVER
علی مددی, منا. نظریۀ سیاسی استبداد منوّر در ادبیات پس از مشروطه (از 1285 ه.ش. تا 1310 ه.ش.). پژوهش های بین رشته ای ادبی, 1401; 4(7): 287-325. doi: 10.30465/lir.2021.36355.1302