نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی و تربیت بدنی، دانشگاه گنبد کاووس، گلستان، ایران. mona_alimadadi@yahoo.com
چکیده
هر چند که نظام مشروطه، با هدف جبران عقب‌ماندگی، اصلاح امور و پیشرفت و اعتلای کشور در سطح جهانی، در سال 1285 ه.ش. استقرار یافت، اما دیری نپایید که با شکست مواجه شد و کشور را در هرج و مرج، آشوب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بی‌سابقه‌ای فرو برد. در این شرایط بود که روشنفکران ایرانی تنها راه برون رفت از بحران‌های پی در پی را در روی کار آمدن «دولت مقتدر ملی/ استبداد منور» دیدند. آنان از طرح این اندیشه دو هدف را دنبال می‌کردند: نخست آنکه با روی کار آمدن دولت مقتدر، ایران بتواند شکوه گذشتۀ خود را باز یابد؛ دوم آنکه در سایۀ دولت مقتدر، اصلاحات اساسی در جهت تجدد و پیشرفت کشور صورت گیرد و جایگاه آن در جهان اعتلا یابد. در این مقاله، نگارنده بر آن بوده است تا با کندوکاو در ادبیات آن روزگار، گرایش برخی از شاعران و نویسندگان ایرانی را به استبداد منور/ دولت مقتدر ملی با هدف بازگرداندن ایران به شکوه باستانی خود و نیل به تجدد نشان دهد. آنچه از این پژوهش حاصل شد آن بود که گرایش به استبداد منور به چهار صورت در ادبیات این دوره نمود یافته است: 1. ابراز نگرانی از نابسامانی‌های پس از مشروطه. 2. انتقاد از تحقق نیافتن شعارها و اهداف مشروطه‌خواهان. 3. آرزوی برآمدن حکومت مقتدر برای سامان دادن به امور کشور. 4. ناسیونالیسم.
کلیدواژه‌ها
- آبادیان، حسین (1383)، بحران مشروطیت در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- آبادیان، حسین (1390)، جنگ جهانی اول تا کودتا/ 1299 ـ 1293، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- آبراهامیان، یرواند (1387)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گلمحمدی/ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
- آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1395)، مکتوبات کمالالدوله/ اسنادی از مشروطهپژوهی در ایران/ دفتر پنجم، به کوشش علیاصغر حقدار، تهران: باشگاه ادبیات.
- آشوری، داریوش (1392)، دانشنامۀ سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتبهای سیاسی)، تهران: مروارید.
- آقاخان کرمانی، عبدالحسین (1389)، آیینۀ سکندری، به اهتمام علیاصغر حقدار، تهران: چشمه.
- آقاخان کرمانی، عبدالحسین (2000م). سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، آلمان: نیماورلیج.
- افشار، محمود (1352)، «مطلوب ما: وحدت ملی ایران»، مجلۀ آینده، جلد نخستین، تهران: مجموعه انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
- اکبری، محمدعلی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی/ عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران: علمی و فرهنگی.
- امنخانی، عیسی و علیمددی، منا (1393)، «فردوسی و گفتمان مدرن ایرانی (شاهنامۀ فردوسی و نقش آن در تکوین هویت ملی ایرانیان)»، فصلنامۀ جستارهای ادبی، شمارۀ 185، صص 88 ـ 65.
- انتخابی، نادر (1390)، ناسیونالیسم و تجدّد در ایران و ترکیه، تهران: نگارۀ کتاب.
- بینام (1384)، نکات و ملاحظات، چاپشده در مجلۀ کاوه، با مقدمۀ ایرج افشار، به اهتمام عبدالکریم جربزهدار، تهران: اساطیر.
- بهنام، جمشید (1396)، برلنیها/ اندیشمندان ایرانی در برلن، تهران: فرزان روز.
- دولتآبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، ج 3 و 4، تهران: فردوس.
- رجبزاده، هاشم (1379)، «میکادونامه یا ستایشنامۀ ژاپن (رزمنامهای از یک سده پیش)،» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا.
- رجبلو، علی (1396)، دولت مطلقۀ نوگرا در ایران، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- رحمانیان، داریوش (1379)، چالش جمهوری و سلطنت در ایران، زوال قاجار و روی کار آمدن رضاشاه، تهران: مرکز.
- رویانی، وحید (1399)، «سنّت حماسهسرایی در قیصرنامه ادیب پیشاوری»، فصلنامه کاوشنامه، سال 21، شماره 44، صص 239 ـ 207.
- صالحی، نصرالله (1387)، اندیشۀ تجدد و ترقی در عصر بحران، تهران: طهوری.
- ضیاء ابراهیمی، رضا (1396)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی/ نژاد و سیاست بیجاسازی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز.
- عارف قزوینی، ابوالقاسم (1389)، دیوان شعر عارف قزوینی، به کوشش مهدی نورمحمّدی، تهران: سخن.
- مستوفی، عبدالله (1384)، شرح زندگانی من/ تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، ج3، تهران: زوار.
- مشفق کاظمی، مرتضی (1394)، تهران مخوف، تهران: امید فردا.
- ملایی توانی، علیرضا (1381)، مشروطه و جمهوری/ ریشههای نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران، تهران: گستره.
- ملکالشعرای بهار، محمدتقی (1387)، دیوان اشعار، تهران: نگاه.
- ملکالشعرای بهار، محمدتقی (1392)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر.
- ملکالشعرای بهار، محمدتقی (1333 ق)، مجلۀ نوبهار، سال چهارم، شمارۀ 78.
- میرزادۀ عشقی، سید محمّدرضا (1357)، کلیّات مصوّر، تهران: جاویدان.
- نقیبزاده، احمد (1379)، دولترضاشاه و نظام ایلی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
)