نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.30465/lir.2021.37716.1366

چکیده

این پژوهش به خوانش کهن­الگویی قصّه­های ایرانی و بررسی فرآیند فردیّت و چگونگی رخدادهای شکل­دهنده به این فرآیند پرداخته­­است. پرسش این­است­که؛ در طی فرآیند فردیّت، روند پیوند قهرمان با آنیما و آنیموس چگونه است؟ با تحلیل محتوای متن قصّه­های ایرانی ابتدا نمود کهن­الگوها را یافتیم و سپس دو مرحله­ای بودن فرآیند فردیّت آشکارشد که دوگونۀ تحقّق خردمحور و قدرت‌محور داشت. یافته­ها نشان­می­دهند؛ من (قهرمان) یا بخش آگاه و دیگر اجزای ناخودآگاه روان چون؛ آنیما، آنیموس، پیرخرد و سایه، پیوندهای پیچیده­ای دارند. سایه همجنس قهرمان و جزء ناشناخته، سرکوب­شدۀ و چالش‌آفرین روان ­است. رخدادهای پروسۀ فردیّت بر بنیاد چالش­آفرینی­های سایه برای قهرمان رخ­می­دهد و قصّه­ها هم با ساختار دو بخشی و گاه قصّه­درقصّه و همانند فرآیند فردیّت هم دو مرحلۀ پیوند و بازپیوند دارند که در جستار پیشِرو به آن پرداختیم. افزون بر آن، دو روایت زنانه و مردانه از روند تحقق فردیّت داریم؛ در روایت خردمحور زنانه؛ قهرمان با راهنمایی و یاریگری پیرخرد و تکیه بر خردورزی بر سایه پیروز می­شود و به آنیموس می­پیوندد و اغلب پس از شکست سایه، او را می­بخشد و می­پذیرد. در روایت قدرت‌محور مردانه؛ قهرمان همچنان از راهنمایی و یاریگری پیرخرد برخوردار است، ولی با تکیه بر قدرت و جنگیدن رویاروی بر سایه غلبه­می­کند و اغلب سایه را می­کُشد و گاه می­راند.

کلیدواژه‌ها

اسنودن، روث(1393)  یونگ مفاهیم کلیدی. ترجمة افسانه شیخ­الاسلام­زاده. تهران:  عطایی.
اکبرزاده، سمانه (1389) تحلیل هزار و یک شب بر اساس کهن­الگوهای آنیما و آنیموس از نظر یونگ. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: محمّدجواد مهدوی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی. مشهد.
انجوی­شیرازی، سیّد ابوالقاسم(1352)  قصّه­های ایرانی. چاپ بیست وپنجم، تهران:  امیرکبیر.
انجوی­شیرازی، سیّد ابوالقاسم (1396)  گل به صنوبر چه کرد؟. چاپ هفتم، تهران: امیر کبیر.
انوشه، سیّدمحمّد (1383) «نورتروپ فرای و صورت­های ازلی یا کهن­الگوهای ادبیّات» مجلۀ دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان ، شمارۀ 8 ، صص9-26.
بیلسکر، ریچارد. (1387) اندیشة یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: آشیان.
پاینده، حسین (1382) گفتمان نقد. تهران: روزنگار.
پورکوثری، زهرا(1396). تحلیل بنمایه­های ایزدگیاهی در قصّه­های عامیانه ایرانی بر اساس نقد کهن­الگویی. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: حسن ذوالفقاری. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس. تهران.
پیکانی، پروین(1393) بررسی کهن­الگوهای دارابنامه طرسوسی. پایان­نامة کارشناسی ارشد. راهنما: رحمان ذبیحی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام. ایلام.
پیرسون، کارول.اس و هیو.کی.مار (1388) زندگی برازندة. ترجمة کاوه نیری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ زندگی.
پیروزخواه، آزاده (1392) بررسی قصّه­های هزارویکشب از منظر کهن­الگو و نمودپردازی. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: محمّدحسن حسن­زاده نیری. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طبابایی تهران.
تبریزی، غلامرضا، (1373)، نگرشی بر روانشناسی یونگ، چ1. مشهد: جاودان خرد.
جبری، سوسن؛ یوسفی، سحر (1394) «خویشکاری­های مشترک انگاره­های کهن­الگویی در قصّه­های ایرانیسفر». مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ناشر هم­میهن، جلد نهم، صص 196-210.
چوقادی، زینب (1392) تحلیل نمودها و کهن­الگوها در داستان سمک عیّار بر اساس نظریّه یونگ. رسالة دکتری.  راهنما: مهدی نوریان. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی  انشگاه اصفهان. اصفهان.
حدّادیان، سمیه؛ و دیگران (1397) تحلیل کهن­الگوهای پیرخردمند در کلیله و دمنه. نثر پژوهی ادب فارسی. دورۀ 21. شمارۀ 43. صص 45-62.
حسینی، حاجیه بیگم (1396) تحلیل کهن­الگوها در افسانه­های نیشابور بر اساس نظریّه یونگ. پایان­نامة کارشناسی ارشد،  راهنما: احمد فتوحی نسب. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری. سبزوار.
دلاشو، م. لوفر (1366)  زبان رمزی قصّه­های پریوار، ترجمة جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.
روحانی سراجی، سیّدحسین و دیگران (1397) «کهن­الگوی مادر مثالی در قصّه­های مشدی گلین خانم با تکیه بر نظریّات یونگ» ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی. سال چهاردهم، شمارۀ 52. صص211-247.
رئیسی سرحدی، فریبا و دیگران (1398) «تحلیل کهن­الگویی سووشون» پژوهشنامه اورمزد. شمارۀ 46. صص280-303.
زارعی، مریم(1394) بررسی نمودهای کهن­الگویی در کلیدر دولت­آبادی. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: مرتضی محسنی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد، واحد بابلسر، مازندران.
سگال، رابرت آلن (1394) اسطوره، ترجمۀ فریده فرنودفر، چاپ سوم، تهران: (حکمت سینا) بصیرت.
شریف نسب، مریم(1394) « واکاوی چند کهن­الگو در آثار ابوتراب خسروی»  ادبیّات پارسی معاصر. دورۀ 5، شمارۀ 1، صص 21-42.
گزمه، عاطفه( 1390) نقد کهن­الگویی داستان­های هزارویکشب. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: مریم حسینی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه الزهرا. تهران.
مادیورو، ج. رنالدو و ویلرایت، ب. جوزف (1382) «کهن­الگو و انگارة کهن­الگویی» ترجمة بهزاد برکت. ارغنون. شمارۀ 22، صص 281-282.
مرادی، مهتاب (1393) تحلیل کهن­الگویی تولّد دوباره در ادبیّات عامیانه معاصر بر اساس مکتب یونگ. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: سوسن جبری.دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی. کرمانشاه.
مصداقی بهاری، حامد (1390) بررسی کهن­الگو در افسانه­های گیلان. پایان نامه کارشناسی ارشد. راهنما: علی تسلیمی،دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه  گیلان. رشت.  
موسوی، زینب (1396) بررسی کهن­الگوهای قصّه حسین کرد شبستری. پایان­نامة کارشناسی ارشد. راهنما: رحمان ذبیحی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام. ایلام.
هالیس، جیمز (1400) سفر زندگی، ترجمۀ مرتضی نظری، چاپ پنجم، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
یوسفی، سحر(1394) بررسی کهن­الگوی سفر قهرمان در قصّه­های عامیانه ایرانی. پایان­نامة کارشناسی ارشد، راهنما: سوسن جبری. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی. کرمانشاه.
یونگ، کارل گوستاو (الف1377 الف)  انسان و سمبلهایش.  ترجمة محمود سلطانیه. چ 1. تهران: نشر دیبا.
یونگ، کارل گوستاو ( ب1377)  تحلیل رؤیا: تعبیر و تفسیر رؤیا. ترجمة رضا رضایی. تهران: نشر افکار.
یونگ، کارل گوستاو (1381)  آیون. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. چ 1. مشهد: به نشر( آستان قدس رضوی).
یونگ، کارل گوستاو ( الف1376) چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل گوستاو (1382) روانشناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. چ3. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
یونگ، کارل گوستاو (1373)  روانشناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.
یونگ، کارل گوستاو (1379) یوگا (مجموعه  مقالات). ترجمۀ جلال ستاری. تهران: میترا.
یونگ، کارل گوستاو (1383)، روانشناسی و شرق، ترجمۀ لطیف صدقیانی، چ1، تهران: جامی.