نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشکده ی ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی تهران. ایران

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشکده ی ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی تهران. ایران.

10.30465/lir.2021.35065.1266

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی نوین از تحلیل گفتمان و به عبارتی نوعی پژوهش گفتمانی است که وجه جامعه شناختی دارد. همچنان که از لفظ انتقادی برمی‌آید،به مساله‌‌ی قدرت،سلطه، نابرابری و بازتولید و مقاومت در برابر قدرت در متون می‌پردازد. تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف یکی از برجسته‌ترین نظریات در حوزه‌ی گفتمان محسوب می‌شود که به ساخته شدن هویت‌ها در چارچوب زبان،کشف خصائص ایدئولوژیک و سیاسی،کاربست‌های زبان و بازتولید روابط قدرت در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین می‌پردازد. نفثه المصدور از جمله آثاری است که با توجه به ظرافت های زبانی و زبان شاعرانه، دارای مفاهیم ضمنی و لایه‌های زیرین موجود در اثر است که نشان می‌دهد کلام نسوی قابلیت تحلیل گفتمان انتقادی را دارد.پژوهش حاضر برآن است تا به شیوه‌ی توصیفی_تحلیلی،در سه لایه‌ی توصیف، تفسیر و تبیین،لایه‌های زیرین و پنهان متن یعنی وضعیت قدرت و ایدئولوژی درعصر مغول را بررسی کند تا با کنارهم گذاشتن ایدئولوژی‌های مختلف درمتن به آشنایی زدایی انتقادی و رهیافتی نو در این حوزه دست یابد.یافته-های پژوهش حاکی از آن است، با وجود آنکه در روساخت نفثه المصدور گفتمان جبر، گله و شکایت از روزگار و استبداد و غارتگری مغولان بیداد می کند اما در ژرف ساخت و اندیشه‌ی زیدری، گفتمان جبر و خیانت کارگزاران حکومتی و طبقه‌ی فرودست بیش از استبداد و جبراندیشی الویت دارد.

کلیدواژه‌ها

آقا­گل­­­‌زاده، فردوس(1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
آقاگل­زاده، فردوس( 1391). «توصیف و تبیین ساخت­های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی». فصلنامه­ی پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی. شماره‌ی دوم. تابستان، صص19-1.
آقا­گل‌زاده، فردوس و غیاثیان، مریم( 1386).«رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. نشریۀ زبان و زبان­شناسی، دوره­ی سوم بهار و تابستان شماره­ی 5، صص 39-54.  
تاجیک، محمدرضا( 1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست.تهران: موسسه تحقیقات و توسعه­ی علوم انسانی.
صادقی، سهیلا و میرزایی، علی(1397).«بررسی زبان­شناختی نفثه­المصدور اثر شهاب‌لدین محمد زیدری با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی». فصلنامه­ی زبان­شناسی اجتماعی، شماره­ی سوم. زمستان،صص21-9.
جهانگیری، جهانگیر و بندرریگی­زاده، علی( 1392).«زبان، قدرت و ایدئولوژی در رویکرد انتقادی فرکلاف به تحلیل گفتمان.»پژوهش سیاست نظری، پاییز و زمستان، زمستان، شماره­ی 14.صص 57-82.
فرکلاف، نورمن.( 1379). تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه­ی فاطمه شایسته پیران و دیگران. ویرایش محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد  اسلامی، دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
فرای، نورتروپ(1377). تحلیل نقد. ترجمه­ی صالح حسینی. تهران: نیلوفر
عضدانلو، حمید( 1380). گفتمان و جامعه. تهران: نشر نی
محسنی، محمدجواد(1391). «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف». معرفت فرهنگی اجتماعی، سال سوم، شماره­ی سوم، تابستان. صص 86-63.
نسوی، زیدری (1389).نفثۀ المصدور. به تصحیح امیرحسن یزدگردی. چ سوم. تهران: توس
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز،(1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه­ی هادی جلیلی. چاپ ششم. تهران: نشر نی.