نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه هنرهای نمایشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، ایران. Reza.abbasi@uoz.ac.ir

2 دانشیار گروه هنرهای نمایش، دانشکده موسیقی و نمایش، پردیس هنرهای زیبا، تهران، ایران.Mbakhtiari@ut.ac.ir

3 مربی گروه هنرهای نمایشی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه زابل، ایران. Art.Amiri@uoz.ac.ir

4 استادیار گروه هنرهای نمایشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، ایران. Askar.alizadeh@uoz.ac.ir

10.30465/lir.2021.36579.1314

چکیده

بنیاد اندیشۀ آرمان‌شهری در دو داستان رحله ابن فطوطه نجیب محفوظ و نون و القلم جلال آل احمد بر نفی وضع موجود، وجود بحران و تلاش برای آرمانی کردن امور مطلوب بنا شده است، محیط خلق هر دو داستان، یعنی ایران و مصر در زمان نوشتن آن‌ها دارای شرایطی بحرانی از نظر اجتماعی و فکری است که زمینه ساز ایجاد اندیشۀ آرمان شهری است از این رو. نویسندگان این دو اثر با استفاده از زبانی نمادین و با توجه به تصوف تلاش دارند تا تصویری از جامعۀ آرمانی خود ارائه دهند. از نگاه نویسندگان، آرمان‌شهر دست‌یافتنی است و علت عدم تحقق آن وجود حکومت و قبضه کردن قدرت توسط عده‌ای خاص است. زبان نوشتاری نجیب محفوظ در رحله ابن فطومه زبانی ادبی و متأثر از آثار کلاسیک ادبیات عربی است، در حالی که آل احمد زیانی عامیانه را برای روایت خود برگزیده است. داستان آل احمد در روایت خود، از تصوفی بهره برده است که جنبۀ اجتماعی آن نیرومند است و قلندران پیرو آن به دنبال قدرت هستند، اما در مواجه با دشواری‌های آن خود نیز به راه صاحبان پیشین قدرت می‌روند و در نهایت از قدرت پیشین شکست می‌خورند؛ و قهرمان داستان نیز اگرچه به دنبال شهادت است، در نهایت تبعید می‌شود؛ اما محفوظ تصوف را در جنبۀ فردی آن یعنی بریدن از عالم مادّی و نقایص آن و کشف و شهود ناشی از مراقبه و ریاضت، وارد داستان خود کرده است و شخصیت اصلی داستان در پایان راه سعادت را در چنین تصوفی می‌یابد که امری فردی است.

کلیدواژه‌ها

- آل احمد، جلال(1383)، نون و القلم، تهران: گهبد.
- آل احمد، جلال(1385)، غرب‌زدگی، اصفهان: نشر خرم.
-‌ اصیل، حجت‌الله(1381)، آرمان‌شهر در‌ اندیشۀ‌ ایرانی، تهران: نشر نی.
- افشار، حمیدرضا(1391)، « آرمان‌شهر در اندیشة سیاسی غرب و بازتاب آن در تئاتر معاصر»، فصلنامة مشرق موعود، س6 ، ش21، صص 47- 64.
- الدسوقی، عمر(1973)، فی الأدب الحدیث، قاهره: دار الفکر العربی.
- السکوت، حمدی(1985)، « نجیب محفوظ و الحل الصوفی»، مجلۀ الف، ش5، ربیع،
- پارسا، سید احمد و حاجی، سعدی(1392)، « رابطه‌ی کارکردهای زبانی با تیپ‌های شخصیتی در داستان نون و القلم»، فصلنامه فنون ادبی، ش2. صص 21- 34.
- شوقی، ضیف(1990)، الادب العربی المعاصر فی مصر، قاهره: دارالمعارف.
- صدیقی، علی‌رضا(1388)، « بومی گرایی و تاثیر آن بر ادبیات داستانی معاصر ایران (1357-1320)»، نشریه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش15، صص 95- 116.
- عارف حسینی، سید محمد(1382)، نیک‌شهر قدسی: نقادی چهار الگو از‌ جامعة آرمانی اندیشمندان غرب و مقایسه آن‌ها با‌ جامعة آرمانی‌ حضرت‌ مـهدی‌، قـم: مرکز پژوهش‌های‌ اسلامی‌ صدا و سیما.
- عبدالله، محمّد حسن(1971)، الواقعیة فی الّروایة العربیة‌، قاهره: دارالمعارف.
- عمرعبدالعزیز، عمر(1989)، دراسات فی تاریخ المصر الحدیثه و المعاصر، اسکندریه: دارالمعرفة الجامعیه.
- محبی، سعید(1387)، « ن و القلم: رساله ای در نقد قدرت»، مجله یادآور، ش3، صص 140- 143.
- محفوظ، نجیب(1983)، رحلة ابن فطومه، قاهره: دارالمصر للطباعه.
- محمود عثمان، فاطمه(2004)،« توظیف الصوفیه فی الروایة المصریه. اطروحة لنیل درجة الماجیستر»، قاهره :جامعة المینا
- موحدی، محمد‌رضا(1390)،« بررسی نامه پولوس رسول به کاتبان: مرامنامه ای از جلال آل احمد»، فصنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 22، صص95- 112.
- مور، تامس( 1373)، آرمانشهر(یوتوپیا)، ترجمة داریوش آشوری و نادر افشار نادری، تهران: خوارزمی.
- میرزایی، فرامرز و امیریان، طیبه( 1396)، « زبان هنری در منظومه منطق الطیر عطار و سفر نامه ابن فطومه نجیب محفوظ»، پژوهشهای ادبیات تطبیقی، ش1، صص 15- 43.