نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران.

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران

10.30465/lir.2021.32479.1192

چکیده

زبان بازنمای قواعد عام‌تر اجتماع است که در آن طبقات و دسته‌های مختلفی زندگی می‌کنند از این رو با شناخت خصوصیات زبان دوجنس، می‌توان آن دو را از هم تمییز داد. لالایی‌ها، یکی از انواع ادبیات منظوم عامه‌اند که درواقع آن‌ها را باید متونی کاملاً زنانه به‌حساب آورد. بررسی سبکی متون زنانه با روش‌های زبان‌شناسی برای حصول خصوصیات و شاخصه‌های گونة زبانی زنانه و درنتیجه نقد علمی این آثار، اهداف اصلی سبک‌شناسی زنانه را تشکیل می‌دهند. این جستار در چارچوب تحلیل فمینیستی قصد داشته تا سطوح مختلف زبانی و فکری لالایی‌های عامیانه را سبک‌شناسی کند. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی _ تحلیلی دریافتیم که لالایی‌های عامه سرشار از وجه عاطفی و احساسی مادرانه‌اند که این مهم در سطوح مختلف آوایی، واژگانی، نحوی و کاربردی نمایان است. زبان ساده و روان لالایی‌ها تجلی‌گاه تفکرات سادة زنان قدیم است که موجد نحوی شاخص شده است. عامل قدرت مردان در طول تاریخ باعث شده تا زنان نسبت به جنس مؤنث، تفکری مردانه داشته ‌باشند و هویت خود را وابسته به مردان بدانند. این نوع نگرش در گفتمان لالایی‌های سنتی منعکس ‌شده است.

کلیدواژه‌ها

باطنی، محمدرضا (1363)، چهار گفتار دربارة زبان. تهران: آگاه.
باطنی، محمدرضا (1370)، هم‌بستگی زبان و اجتماع: مسایل زبان‌شناسی نوین، تهران: آگاه.
بهرام‌پور، شعبانعلی (1379)، «درآمدی بر تحلیل گفتمان»، مندرج درمجموعه مقالات گفتمان و تحلیل گفتمانی، به‌اهتمام محمدرضاتاجیک، تهران: فرهنگ گفتمان.
بهمنی مطلق، یدالله و نرگس باقری (1391)، «مقایسة زبان زنان در آثار سیمین دانشور و جلال آل‌احمد»، فصلنامة زن و فرهنگ، س 3، ش11، صص 43 ـ 59.
ثابت، عبدالرحیم (1385)، «اصطلاح‌هاو تعارف‌های رایج درمیان زنان شیرازی»، فرهنگ مردم، س5، ش17.
جدیدالاسلامی‌قلعه‌نو، حبیب و نسرین صفایی کشتگر (1390)، «موسیقی بیرونی دیوان بیدل دهلوی». فصلنامة مطالعات شبه قاره، س2، ش6، صص 65 ـ 88.
جعفری قنواتی، محمد (1394)، درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.
جلالی پندری، یدالله وصدیقه پاک‌ضمیر (1390)، «ساختار روایت در لالایی‌های ایرانی»، مجلة مطالعات ادبیات کودک، س2، ش2، صص 1-32.
حسن‌لی، کاووس (1382)، «لالایی‌های مخملین؛ نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی»، مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، س1، شمارة پاییز و زمستان، صص61-80.
خسروی، سوسن (1390)، سبک‌شناسی شعرزنان قاجار، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة زبان وادبیات فارسی، دانشگاه لرستان: دانشکدة ادبیات وعلوم انسانی.
ذوالفقاری، حسن (1394)، زبان و ادبیات عامة ایران، تهران: سمت.
ذوالفقاری، حسن (1395)، «کلیشه‌های زبانی درمتون کلاسیک ادب عامه فارسی»، دوماهنامة جستارهای زبانی، انتشار آنلاین: بهمن‌ماه.
رضایی، مریم (1389)، سفردانه به گل: سیر تحول جایگاه زن در نثر دورة قاجار (1210 ـ 1340). تهران: نشر تاریخ ایران.
رضوی، فاطمه و مریم صالحی‌نیا (1394). «سبک زبان زنانه درخاطرات تاج‌السلطنه»، نشریة ادب پژوهی، ش31، صص65 ـ 90.
ریپکا، یان (1354)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمة عیسی شهابی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سیپک، ییری (1393)، ادبیات فولکلور ایران، ترجمة محمد اخگری، چاپ چهارم، تهران: سروش.
شفایی، احمد (1363)، مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران: اساطیر
شکورزاده، ابراهیم (1369)، ترانه‌های روستایی خراسان، مشهد: نیما.
شمیسا، سیروس (1372)، کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
صفوت، داریوش و نلی کارن (1391). موسیقی ملی ایران. ترجمة سوسن سلیم‌زاده، تهران: ارس.
طالبیان، یحیی (1378)، صورخیال و شعر شاعران سبک خراسانی، کرمان: مؤسسة فرهنگی و انتشاراتی عمادکرمانی.
طاهری، قدرت‌الله (1388)، «زبان ونوشتار زنانه، واقعیت یاتوهم؟»، فصلنامة زبان وادب پارسی، شمارة 42، صص87 ـ 107.
عباسی، هوشنگ (1384)، «گاره‌سری (گهواره‌سرخوانی)»،  فرهنگ مردم، ش 14 و 15، صص 159 ـ 163.
عطاری، مهسان(1381)، «لالایی‌ها»، فرهنگ‌نامة ادبی فارسی، به‌سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فاولر، راجر (1395)، سبک و زبان در نقد ادبی، ترجمة مریم مشرف، تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1392)، سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردهاو روش‌ها، تهران: سخن.
فرشیدورد، خسرو (1388)، دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
مقیاسی، حسن و سمیرا فراهانی (1393)، «سبک‌شناسی لایه‌ای درخطبة 27نهج‌البلاغه»، پژوهشنامة نهج‌البلاغه، ش7، صص 39 ـ 62.
نیکوبخت، ناصر و سیدعلی دسپ و سعید بزرگ بیگدلی و دیگران (1391)، «روند تکوین سبک زنانه درآثار زویاپیرزاد؛تحلیلی برپایة سبک‌شناسی فمنیستی»، فصلنامة نقد ادبی، س5، ش18، صص 119 ـ 152.
وجدانی، بهروز (1387). «موسیقی لالایی (نقش زن در انتقال فرهنگ شفاهی)». کتاب ماه هنر، ش 122، صص 98 ـ 104.
واین‌رایش، اوریل(بی‌تا)، برخورد زبان‌ها، ترجمة ناصر بقایی و حمید سرهنگیان، تبریز: آذرآبادگان.
هدایت، صادق (1379)، فرهنگ عامیانة مردم ایران، به‌کوشش جهانگیر هدایت، تهران: چشمه.
یارمحمدی، لطف‌الله (1383)، گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
www.tabnak.ir: 1390/8/3: مصاحبه باقربانعلی ابراهیمی ؛ زنان و متأهلان دین‌دارتر از ...
Lakoff,Robin Tolmach (1990). Talking power: The politics of language in our lives. New York: Basic.