نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کوثر بجنورد ، بجنورد. ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد. ایران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد. ایران.

10.30465/lir.2020.33014.1211

چکیده

دیوان بحتری مشتمل بر قصاید وصفی و مدحی فراوانی است که به اشکال گوناگون تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی را بازآفرینی می‌کند و به فراخور مضمون و بافت کلام پادشاهان بزرگ، آلات موسیقی، معماری، لباسها و اسامی شهرهای ایرانی و غیره بازنمایی کرده‌است. لذا مطالعه و بررسی چگونگی و چرایی تأثیرپذیری بحتری از فرهنگ و تمدن ایرانی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در پژوهش حاضر از رویکرد بینامتنیت که با خوانشی تفسیری تأثیر و تأثر متون از یکدیگر را واکاوی می‌کند به مطالعه دیوان بحتری پرداخته‌شده است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع کتابخانه‌ای است. بدین ترتیب که ابتدا دیوان بحتری مورد مطالعه قرار گرفته است و شواهد تأثیر پذیری او از فرهنگ و تمدن ایرانی استخراج شده است. سپس بر اساس نظریه باختین و مایکل ریفاتر تحلیل شده است. مهمترین پرسش این تحقیق بررسی اَشکال تأثیر پذیری بحتری از تمدن ایرانی است. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که بحتری با ذکر جغرافیای سرزمین ایران و به نیکی یاد کردن از شهرهای آن در اشعار خود، برای خوشامد ممدوحان ایرانی خویش از جغرافیای ایران به نیکی یاد کرده است. همچنین وی با همانندپنداری ممدوحان خود به شاهان و وزیران ایرانی، منظومه‌ای ‌توصیفی از سلاطین ایرانی با معنابن قدرت و سلطنت تشکیل می‌دهد و بر شجاعت و دلاوری فرماندهان ایرانی تأکید می‌کند. همچنین شاعر در ضمن توجه به انواع هنر ایرانی همانند موسیقی، معماری رمز ماندگاری سروری ممدوحانش بر ایرانیان را در اهتمام آنان در حفظ و احیاء آیین و رسوم ایرانی می داند

کلیدواژه‌ها

1-             احمدی، بابک (1370)، ساختار و تاویل متن (نشانه­شناسی و ساختار گرایی). تهران: مرکز.
2-             آذرنوش، آذرتاش (1354)، راه های نفوذ زبان فارسی در فرهنگ و زبان تازی، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
3-             آلن، گراهام  (1380)، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
4-             البحتری، ابوعباده الولید بن عبید، (بی­تا)، دیوان البحتری، دارالکتب العلمیه، الطبعة الاولی، بیروت.
5-              بهار، مهرداد (1384)، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ پنجم، تهران: آگه.
6-             بیرونی، ابوریحان (1352)، آثارالباقیه عن قرون الخالیه، چاپ اول، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
7-              تبریزی (برهان)، محمد­حسین­خلف (1333)، برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین، ج1 و 3، تهران: نشر کتاب فروشی زوار.
8-              ثعالبی، حسین بن محمد (1372)، تاریخ غرر السیر، ترجمه محمد روحانی، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
9-             جلیلیان، شهرام (1396)، تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، تهران: انتشارات سمت.
10-       جوالیقی، ابومنصورمرهوب (1960)، المعرب من الکلام الاعجمی، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره.
11-      الحاوی، ایلیا، (1987)، فن الوصف و تطوّره فی الشعر العربی، دارالکتاب، دون طبعه، بیروت.
12-      حسینی، علیرضا و حسن اعظمی خویرد، مریم بخشنده و پوریا اسمعیلی (1398). «بینامتنی اشعار عربی خراسان در قرن های چهارم و پنجم با معلقات» پژوهش‌های بین رشته­ای ادبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوفصلنامه علمی، سال اول، شماره اوّل، بهار و تابستان، ص 75- 98.
13-      حموی، یاقوت. (1965). معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی، چاپ اول، ج1، تهران: نشر پژوهشکده باستان شناسی.
14-       فرنبغ­دادگی. (1378)، بندهش، به کوشش گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس.
15-       دریایی، تورج. (1392)، امپراطوری ساسانی، ترجمه خشایار بهاری، تهران: نشر فرزان روز.
16-        الدینوری، ابوحنیفه احمدبن داوود. (1995)، الاخبار الطوال، حققه: عما فاروق الطباع، شرکه الدار الأرقم بن ابی الأرقم للطباعه و النشر، بیروت، لبنان.
17-      رضایی، عبدالعظیم. (1385)، تقویم نوروز و گاهشمار ایران، تهران: اقبال.
18-       رضوی، ابوالفضل، اشرفی، حمید (1395)، زمینه­های اجتماعی استمرار جشن های ایران در قرون نخستین اسلامی. مجلة پژوهش های تاریخی ایرانو اسلام، شمارة 21، زمستان 1396.
19-       زرین­کوب، عبدالحسین. (1364)، تاریخ ایران بعد از اسلام، ج 1 و 2، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
20-       زرین­کوب، عبدالحسین. (1390)، تاریخ مردم ایران،  چاپ پانزدهم، تهران: نشر امیر کبیر.
21-      زمانی، عباس (1355)، تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، وزارت فرهنگ و هنر، تهران.
22-       سپنتا، ساسان (1371)، «تکمیل الحان منسوب به باربد»، مجله آینده، سال هجدهم، مهر تا اسفند، شماره 7 تا 12.
23-       سخنور، جلال ( 1387)، بینامتنیت در رمانهای پیتر آکروید. پژوهشنامة علوم انسانی، شماره 58، تابستان ، 65- 78.
24-      شاه­ملکی، رضا (1397)، «نفوذ خاندان­های ایرانی در عصر عباسیان و نقش آنان در بسط اندیشة ایرانشهری»، فصل­نامة جندی­شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، سال چهارم، شماره 14، صص 13- 26. 
25-      شهبازی، حبیب  (1389)، مجموعه مقالات همایش ملی و صنایع دستی و مشاغل خانگی، چاپ اول، شیراز: نشر سیوند.
26-       الصولی، ابوبکر  (1964)، اخبار البحتری، تحقیق صالح الاشتر، منشورات دار الفکر، بیروت.
27-       الصیرفی، حسن کامل (1964)، شرح دیوان البحتری، دارالمعارف بمصر، القاهره.
28-       ضیف، شوقی (1973)، العصر العبّاسی الثانی، دارالمعارف بمصر، الطبعة الثانیة، القاهره.
29-      ضیف، شوقی (بی­تا)، العصر الجاهلی، ترجمه علیرضا قضاوتلو، تهران: امیر کبیر.
30-       طبری، محمد­بن­جریر (1367)، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه  ابوالقاسم پاینده، ج1و 2، بنیاد فرهنگ.
31-       غفاریان، سیروس (1380)، «گذری بر منابع و تحقیقات تاریخ کاشان»،  شماره­ 47- 46، ص 89-83.، مرداد و شهریور 1380.
32-      غنی زاده، ابوالفضل. (1398)، «بررسی هرمنوتیک چکامه ایوان مدائن»، سال دوم، شماره 3، ص25-35، تابستان98.
33-      فاخوری، حنا (1385)، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه  عبدالحمید آیتی، تهران: توس.
34-       کریستین­سن، آرتور (1374)، ایران در زمان ساسانیان، مترجم رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ نهم.
35-       ماسه، هانری (1336)، تاریخ تمدّن ایران، ترجمه جواد محیی، انتشارات گوتنبرگ.
36-       مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین بن علی (1365)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تألیف اسعد داغر، قم: دارالهجر، ج 1،5.
37-       مطلبی، مسعود و محمدمهدی نادری (1388)، «بررسی تطبیقی مفهوم آرمانشهر در اندیشه سیاسی اسلام، ایران و غرب» نشریه  مطالعات سیاسی، زمستان، شماره 6.
38-       المقدسی، انیس  (2007 م)، امراء الشعر العربی، دار العلم للملایین، الطبعة الاثنتان و العشرون، بیروت.
39-      مقدسی، مطهر بن طاهر (1381)، البدء والتاریخ، ج1، ترجمه و تعلیق : محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات آگاه، چاپ دوم.
40-       میرزایی، فرامرز، رحمتی ترکاشوند، مریم (1398) «فراخوانی شخصیت­های ساسانی در شعر بحتری» ، مجله دراسات فی العلوم الانسانیه، سال 17، شماره 4، ص 57.
41-      میرزایی، فرامرز (1388)، «جغرافیای تاریخی ایران ساسانی در شعر بحتری»، مجله ادبیات تطبیقی دانشگاه باهنر کرمان، سال 1، شماره 1، صص 179- 206.
42-      نامورمطلق، بهمن (1387)، متن هویت­ساز: حضور شاهنامه در ادب و فرهنگ ایرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
43-      نجیب عطوی، علی (1413ق)، الشعر فی العصر العباسی مظاهره و أهم اتّجاهاته، متشورات عزّالدین، الطبعه الاولی، بیروت.
44-      ولایتی، الهام (1396)، «بررسی جشن­های تاریخی ایران با تکیه بر نوروز، مهرگان و سده». شمارة 15، صص 161- 148، بهار 1396.
45-      Allen, Graham   (2000),  Intertextuality. London: Routledge.
46-      Panagiotidou, Maria-Eirini (2011), A Cognitive Approach to Intertextuality: the caseof semantic intertextual frames, University Park Campus Nottingham
47-      Genette, Gerard (1992) The architext (an introduction), Translated by Jane E. Lewin, Berkeley: university of California press.