نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه دوره دکتری حقوق کیفری دانشگاه تهران

2 دکترای حقوق کیفری و جرم شناسی از دانشگاه تهران و مدرس گروه حقوق دانشگاه کردستان.

10.30465/lir.2020.30560.1133

چکیده

شاهنامه نه‌تنها یک اثر سترگ ادبی است، بلکه بخش بزرگی از فرهنگ و هویّت ایرانیان به شمار می‌آید. تحلیل و تفسیر این اثر با رویکردهای میان‌رشته‌ای و با بهره‌گیری از دانش‌های گونه‌گون، خاصّه علوم جنایی، می‌تواند منجر به نوزایی آن شود و شناختی دوچندان و ریشه‌ای را از زوایای مختلف برای خوانندگان ایجاد کند. هستی‌شناسیِ حقوقی جهانِ شاهنامه ما را با مفاهیم و نهادهای حقوقی و شبه‌حقوقی ایران قدیم آشنا می‌سازد و این آشنایی، در اصل خوانش و دریافتی از تاریخ حقوق ایران محسوب می‌شود. از این رو، با واکاوی داستان سیاوش در این جستار بر آن شده‌ایم که چگونگی انجام دادرسی کیفری را در شاهنامه بررسی کنیم و فرآیند رسیدگی به اتهام سیاوش را از دریچه ارکان دادرسی منصفانه وارَسیم؛ تا میزان نزدیکی آن دادخواهی را با یک دادرسی دادگرانه بسنجیم و نیز، زوایای مختصری از شیوه رسیدگی کیفری در ایران قدیم را آشکار سازیم. بر این اساس، داستان را با تکیه بر بررسی «اصل برائت»، «یگانگی نهاد تعقیب و تحقیق» و «آزمون وَر» سنجیده‌ایم و زوایای باریک‌بینانه‌ی آن‌ها را با چگونگی دادرسی سیاوش تطبیق داده و تفسیر کرده‌ایم.     

کلیدواژه‌ها

- امن‌خانی، عیسی، نظام‌اسلامی، زهرا (1392). «بررسی تطبیقی مفهوم عدالت در شاهنامه (ایران باستان) و آثار افلاطون»، فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره نهم، شماره 30، صص 23-45.   
- امیدی، جلیل، نیکویی، سمیّه (1387). «تعریف و مبانی علنی‌بودن دادرسی کیفری»، فصل‌نامه مدرس علوم انسانی، دوره دوازده، شماره3، صص 23-38.              
- آخوندی، محمود (1385). آیین دادرسی کیفری، جلد نخست، چاپ دوازدهم. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.         
- آشوری، محمد (1383). «حقّ برخورداری از دادرسی منصفانه»، مندرج در حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران، صص 325-359.     
 - آشوری، محمد (1395).  آیین دارسی کیفری، جلد نخست، چاپ نوزدهم، تهران: سمت.        
- آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره، چاپ نخست، تهران، معین.  
- بساک، حسن، قایینی، فاطمه (1399). «خویش‌کاری و ناخویش‌کاریِ شاهان شاهنامه»، پژوهش‌نامه‌ی ادب حماسی، سال شانزدهم، شماره نخست، پیاپی 9، صص 231- 255.    
- بشیریه، حسین (1383). «فلسفه عدالت»، مندرج در حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران، صص 7-48.         
- بکاریا، سزار (1389). رساله جرایم و مجازات‌ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، چاپ ششم، تهران، میزان.                
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387). ترمینولوژی حقوق، چاپ نوزدهم، تهران، گنج دانش.   
- خالقی مطلق، جلال (1398). زنان شاهنامه، ترجمه فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران، نگاه معاصر.  
- خالقی، علی (1396). آیین دادرسی کیفری، جلد نخست، چاپ سی و ششم، تهران، شهر دانش.
- خالقی، علی (1393). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ سوم، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهردانش.
- راسخ، محمد (1382). «درآمد در آغاز قانون‌گذاری»، آغاز قانون‌گذاری: تاریخ حقوق بین‌النهرین باستان، تهران، طرح‌نو، صص11-15.  
- رحیمی، مصطفی (1391). سیاووش بر آتش: تحلیلی از داستان‌های فریدون، کاووس، سیاووش، کی‌خسرو، تهران، شرکت سهامی انتشار.
- رضاقلی، علی (1395). جامعه‌شناسی خودکامگی:تحلیل جامعه‌شناسی ضحاک ماردوش، چاپ بیست و دوم، تهران، نی.         
- ریاحی، محمدامین (1393).  فردوسی، چاپ ششم، تهران، طرح نو.          
- سانتاگ، سوزان (1394). علیه تفسیر، چاپ دوم، تهران، بیدگل.    
- شایگان، داریوش (1393). پنج اقلیم حضور، چاپ پنجم، تهران، فرهنگ معاصر.       
- طبری، احسان (1395). برخی بررسی‎‌ها پیرامون جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران، تهران، فردوس.      
- عالی‌پور، حسن (1398). تاریخ حقوق کیفری، جزوه دوره کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی. دانشکده حقوق. پردیس فارابی دانشگاه تهران.      
- علی، بختیار (1394). داعش: خشونت شرقی و نقد عقل فاشیستی، ترجمه سردار محمدی، تهران، مرکز.  
- فرح‌بخش، مجتبی (1385). «مفهوم و مبانی حقوق دفاعی متهم»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 56 و 57، صص 111-135.
- فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو. به کوشش توفیق سبحانی. تهران، روزنه.      
- فردوسی، ابوالقاسم (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر دوم، کالیفورنیا، بنیاد میراث فارسی.       
- فروغی، محمدعلی (1391).  سیر حکمت در اروپا، چاپ هشتم، تهران، زوار.           
- فریمر-کنسکی، تیکوا (1383). «اوردالی قضایی»، ترجمه حسین بادامچی، مندرج در تاریخ حقوق کیفری بین‌النهرین، تهران، سمت، صص 284-292.          
- کاپلستون، فردریک چارلز (1393). تاریخ فلسفه، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، جلد نخست، چاپ دهم، تهران، علمی و فرهنگی.
- کاتوزیان، ناصر (1395). فلسفه حقوق، جلد نخست، چاپ هشتم، تهران، سهامی انتشار.          
- کاتوزیان، ناصر (1388). مقدمه درکتاب اخلاق اساسی و اجتماعی، اثر محمدعلی طهرانی، تهران، دادگستر.           
- کارداشیا، گیوم (1383). «اوردالی رودخانه در بین‌النهرین باستان»، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، مندرج در تاریخ حقوق کیفری بین‌النهرین، تهران، سمت، صص 254-283.     
- کزّازی، میرجلال‌الدین (1386). «کالبد شکافی و نهادشناسی شاهنامه»، دوماهنامه رودکی، شماره 15، صص 162-170.          
- کزّازی، میرجلال‌الدین (1388). «شاهنامه: یگانه‌ای سه‌گانه، سه‌گانه‌ای یگانه»، کتاب ماه ادبیات، شماره 25، صص 30-35.       
- کزّازی، میرجلال‌الدین (1394). مازهای راز: جستاری در شاهنامه، چاپ پنجم، تهران، مرکز.     
- گلدوست جویباری، رجب (1387). کلیات آیین دادرسی کیفری، چاپ دوم، تهران، جنگل.      
- گلستان، ابراهیم (1396). نامه به سیمین، چاپ دوم، تهران، بازتاب نگار.     
- مسکوب، شاهرخ (1396). درآمدی به اساطیر ایران، چاپ دوم، تهران، فرهنگ جاوید.
- مسکوب، شاهرخ (1379). روزها در راه، جلد دوم، چاپ نخست، پاریس، خاوران.    
- مسکوب، شاهرخ (1394). سوگ سیاوش، چاپ هشتم، تهران، خوارزمی.    
- ویسپرد (1343). ترجمه ابراهیم پورداوود، تهران، ابن سینا.         
- یاوری، اسداللّه (1383). «حقّ برخورداری از دادرسی منصفانه»، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، شماره دوم، صص 253-289.