نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 (نویسنده مسئول) استادیار گروه تحقیقات بنیادین، پژوهشکدۀ زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
2 استادیار گروه ترجمه، پژوهشکدۀ زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
3 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور تهران، مدرس مرکز استعدادهای درخشان فرزانگان بناب. بناب، ایران.
چکیده
ارتباط، فرایند ارسال و دریافت پیام است که گاه در قالب سخن و کلام شکل می گیرد و گاه در قالبی غیر از کلام، که به نظر میزان تأثیرگذاری این نوع ارتباط بر گیرنده بیش از ارتباط کلامی است. ارتباط غیرکلامی، حاصل به کارگیری اندام‌های مختلف بدن برای دریافت و ارسال پیام است. از بین انواع ارتباط غیرکلامی، و به عبارتی کاربرد زبان بدن در فرایند ارتباط، «زبان نگاه» یا ارتباط چشمی همواره اهمیت فوق العاده ای داشته است. به نظر می‌رسد که شاعران قدیم نیز به اهمیت این موضوع واقف بوده و از آن برای تقویت ارتباط خود با مخاطب به خوبی بهره برده اند. بر این اساس، در مقالۀ پیش رو کوشیدیم استفاده از ساختار ارتباط چشمی یا زبان نگاه را در شعر قدیم فارسی و عربی، با رویکرد تحلیلی مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی تبیین نماییم. یافته‌های این پژوهش بیان کنندۀ آن است که هر وقت نگاه بر تخت «سخن» نشسته است، پیام را حکیمانه رسانده ضمن آنکه در برگیرندۀ یک زبان رمزی و اشارتی نیز بوده است.
کلیدواژه‌ها
- فارسی
- امیری خراسانی، احمد و صرفی، محمدرضا(1388)، «رقیب حصاری»، مجله متن شناسی ادب فارسی، تابستان، ش 2، صص44-35.
- انوری، اوحدالدین محمد بن محمد(1364)، تصحیح سعید نفیسی، چاپ سوم؛ تهران: سکه-پیروز
- بیدلدهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق(1389)، تصحیح اکبر بهداروند، 2 جلد، چاپ دوم؛ تهران: نگاه
- پورجوادی، نصرالله(1385)، زبانحالدرعرفانوادبیّاتفارسی؛ تهران: هرمس.
- پهلوان نژاد، محمدرضا(1386)، «ارتباطات غیرکلامی و نشانه شناسی حرکات بدنی»، مجلةزبانو زبانشناسی، س سوم، ش دوم،صص34-13.
- حافظ شیرازی، شمسالدین محمد(1371)، تصحیح علامه محمد فزوینی و قاسم غنی، چاپ چهارم؛ تهران: اساطیر
- خاقانی شروانی، افضلالدین بدیلبنعلی(1382)، تصحیح ضیاءالدین سجادی؛ تهران: زوار
- خرمشاهی، بهاءالدین(1368)، حافظ نامه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی و سروش.
- دهخدا، علی اکبر(1373)، لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
- رامپوری، غیاث الدین محمد(1393) غیاث اللغات، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل(وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی).
- رضایی، ایرج(1389)، بازتاب نشانهها و شیوههای ارتباطی غیر کلامی یا زبان بدن در شعر فارسی(از رودکی تا حافظ)، رساله دکتری، تهران: گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران.
- سالاری فر، محمد حسین و همکاران(1390)، «باورها و حالت فراشناختی، بازدارنده یا تسهیل نگرانی»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، س دوم، ش 5، صص94-77.
- سعدیشیرازی، مشرفالدینمصلحالدینبنعبدالله(1372)، بهکوشش خلیل خطیبرهبر، چاپ ششم؛ تهران: مهتاب
- صائب تبریزی، محمّدعلی( 1368)، دیوان، به کوشش محمّد قهرمان؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- صبوری، نرجسبانو و آسیه ذبیحنیا(1397)، «بررسی مفهوم سازیهای، چشم در غزلیات حافظ از دیدگاه شناختی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، س7، ش2، صص134-115.
- عطاشی، عبدالرضا و جعفر عموری(1396)، «بررسی دلالتهای مفهومی ـ بلاغی زبان چشم در نهج البلاغه»، مجله مطالعات ادبی متون اسلامی، ش13، صص 162-145.
- کمالالدین مسعود خجندی(1372)، تصحیح اکبر کرمی؛ تهران: مؤسسه فرهنگی هنری ما
- گاژا، راموز و همکاران(1391)، «بررسی تطبیقی چشم دلدار در غزلیات حافظ و ترانهنامه پترارکا»، فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، ش 12، صص 283-258.
- گلی، احمد و راضیه زاهدی(1394)، «بررسی زبان نگاه در شعر فارسی»، فصلنامه تخصصی درّ دری، س5، ش 15، صص48-33.
- محتشم کاشانی، علیابناحمد(1392)، دیوان، با تصحیح و مقدمه اکبر بهداروند؛ تهران: نگاه
- مولوی، جلالالدین محمد(1355)، کلیات شمس(دیوان کبیر)، تصحیح و حواشی بدیعالزمان فروزانفر؛ تهران: امیرکبیر
- وحشی بافقی کرمانی، کمالالدین(1386)، بهاهتمام محمدرضا افشاری، چاپ پنجم؛ تهران: پیمان
- نرمافزار درج4(کتابخانۀ الکترونیک شعر و ادب فارسی)، شرکت مهر ارقام رایانه
- عربی
- ابن أبی خازم، بشر(1960)، دیوانه، تحقیق عزّة حسن، دمشق: مطبوعات مدیریّة إحیاء الّتراث القدیم.
- ابن الحزم الاندلسی، علی( 2016)، طوق الحمامه فی الألفه و الألّاف، قاهره: دار هنداوی.
- ابن جنّی، أبو الفتح عثمان(2001)، الخصائص، تصحیح عبد الحمید هنداوی، بیروت: منشورات دارالکتب العلمیة.
- ابن داود، محمد بن داود الإصبهانی(1985)، الزهره، تصحیح ابراهیم السامرائی، الزرقاء: مکتبه المنار.
- ابن زیدون، احمد بن عبدالله( 2003)، دیوانه، تصحیح کرم بستانی، بیروت دار صادر.
- أبو الفداء، محمّد عزّت محمّد عارف( 1996)، لغةالعیون، القاهرة: دار الفضیلة.
- ابونواس، حسن ابن هانی( بی.تا)، دیوان، تصحیح احمد عبدالمجید الغزالی، بیروت: دار الکتب العربی.
- احمد محمد، مها(2010)، العین و تطورها الدلالیّ فی الشعر العربی حتی نهایة العصر الاموی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه نجاح، فلسطین.
- الجاحظ، عمرو بن البحر( 1418)، البیانوالتبیین، بیروت: دارالجیل.
- شلق، علی(1984)، العین فی الشعر العربی، بیروت: دار الاندلس.
- عباس بن احنف(1954)، دیوان عباس بن الأحنف، تصحیح: عاتکه الخزرجی، قاهره: مکتبه دار الکتب المصریه.
- عمر ابن أبی ربیعة( 1934)، الدیوان، وقف على طبعه وتصحیحه بشیر یموت، بیروت: المکتبة الأهلیّة.
- غیلان، حیدر محمود(2006)، «الادب المقارن و دور الأنساق الثقافیة فی تطور مفاهیمه و إتجاهاته»، مجله دراسات یمنیة، (ینایر- مارس)رقم80،
- کشاش، محمد(1424)، الإشارة غیر الشفویة فی الأحادیث النبویة؛ رؤیة فی إبلاغ الرسول صلی الله علیه و آله من دون القول. بیروت، الجامعۀ اللبنانیۀ. مجلۀ الاحمدیة، العدد13.صص52-12
- انگلیسی
Korte, Barbara (1997). Body Language in Literature. University of Toronto Press.
)