پژوهش های بین رشته ای ادبی

ده فرمانِ مالیِ اسلامی؛ تأملی بر برخی قواعد و اصولِ نظامِ مالیِ اسلامی بر اساس سیاست‌نامه نظام‌الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی مشهدی 1
ژاله غنی کله لو 2

1 دانشیارگروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

10.30465/lir.2020.29144.1088
چکیده
چکیده
سیاست‌نامه‌‌ی خواجه ‌نظام‌الملک ‌طوسی یکی از ارزشمندترین آثار سده پنجم زبان و ادبیات‌فارسی است که علاوه بر آنکه در ادبیات فارسی حائز اهمیت می‌باشد، در متون تاریخی حقوق ‌عمومی نیز اهمیت فراوانی دارد. بخش‌هایی از این اثر، مرتبط با اصول و آیین ملک‌داری براساس شریعت است. با کنکاش در سیاست‌نامه با مفاهیم و نهادهایی مواجه می‌شویم که خواجه‌نظام‌الملک با برشمردن آن‌ها به عنوان مولفه‌های اثربخش در نظام مالی کشور، از مفاهیم و اصول موجود در نظام مالی اسلامی بهره می‌گیرد. مواردی مانند انصاف، شفافیت مالی، ممنوعیت غرر، ممنوعیت اکل مال به باطل، عدالت ‌اقتصادی و امنیت‌ اقتصادی از جمله‌ی این موارد است که نظام‌الملک با درنظر داشتن شریعت اسلامی، به تصویرسازی از یک نظام مالی اسلامی مطلوب پرداخته-است. بنایراین، در این پژوهش سعی می‌کنیم با یک رویکرد تاریخی و با در پیش گرفتن روش توصیفی-تحلیلی، بخشی از اصول و قواعد مالی ملک‌داری از جمله سیاست‌های مالی مورد توجه خواجه‌نظام‌الملک در سیاست‌نامه که براساس نظام‌مالی‌اسلامی است، را مورد ارزیابی قرار دهیم.
کلیدواژگان: خواجه‌ نظام‌الملک ‌طوسی، تاریخ‌ حقوق ‌مالی، سیاست‌نامه، نظام‌ مالی-اسلامی، سیاست ‌‌مالی

کلیدواژه‌ها

خواجه‌نظام‌الملک‌طوسی
تاریخ‌ حقوق ‌مالی
سیاست‌نامه
نظام‌مالی‌اسلامی
سیاست‌‌مالی
  1. قرآن کریم
  2. ابن­اثیر (1370). الکامل فی التاریخ، ترجمه سیدمحمدحسین روحانی، جلد 10، تهران: اساطیر.
  3. اسماعیلی، اسماعیل(1373). «اکل مال به باطل در بینش فقهی شیخ انصاری»، فصلنامه کاوشی نو در فقه، شماره1. صص127-126.
  4. افشار، بهروز(1392). «بازشناسی ده فرمان در تورات و قرآن پس از قرون وسطا».  فصلنامه معرفت ادیان، شماره 25. صص 25-38.
  5. امیدسالار، محمود(1373). «مفهوم عدالت در سیاست­نامه خواجه­نظام­الملک­طوسی»،مجله ایرانشناسی، شماره1. صص 52-66.
  6. انوری، حسن،(1395). «دیوان استیفا در حکومت غزنویان و سلجوقیان»، مجله بررسی­های تاریخی، شماره49. صص 31-50.
  7. بنداری­اصفهانی(1356). زبده­النصره و نخبه­العصره، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
  8. بهزادی، مرضیه (1395). «اندیشه­های ­سیاسی ­خواجه نظام­ الملک ­طوسی»، جندی شاپور، شماره6.صص 15-33.
  9. موسوی بجنوردی، کاظم (1394). تاریخ جامع ایران، جلد13، چاپ اول، تهران: بنیاد دائره­المعارف بزرگ اسلامی
  10. حاج­بابایی، محمدرضا؛ محمود شهبندی (1391). «ابعاد فساد از دیدگاه خواجه­نظام­الملک­طوسی». فصلنامه سیاست، شماره2. صص 59-75.
  11. حمیدیان، علیرضا؛ علی شکاری بادی (1396). واکاوی اندیشه توسعه در تفکر خواجه­نظام­الملک، دومین همایش بین­المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه، تهران، دانشگاه اسوه، دانشگاه تهران
  12. خبرگزاری بین­المللی قرآن (ایکنا)، «تاریخ دسترسی»: 12/12/1398: lorestan.iqna.ir
  13. خزایی، زینب؛ مرجان یزدان­پور (1394)، «مالیات­های­اسلامی و جایگاه آن در تامین­منابع مالی»، مجله­اقتصادی، شماره3و4. صص 89-110.
  14. خواجه ­نظام­الملک­ طوسی(1389)، سیرالملوک (سیاست­نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
  15. دلیر، نیره (1388)، مشروعیت و قدرت از دیدگاه خواجه­نظام­الملک‌ طوسی، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی
  16. دلیر، نیره (1395)، «وظایف، کارکردها و قواعد براساس رویکرد اندرزنامه­های دوره میانه با تاکید بر سیرالملوک»، جستارهای سیاسی معاصر، شماره 1. صص 125-140.
  17. دهخدا، علی اکبر(1377). لغت­نامه دهخدا.ج یازدهم. چ دوم. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  18. ربانی­نژاد، مهدی (1390)، فرّه ایزدی در اندیشه سیاسی ماوردی و خواجه نظام­الملک، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
  19. صابری­زاده، بهنام (1395)، مقایسه خاستگاه­های نظام سیاست­گذاری در سیاست­نامه خواجه­نظام­الملک­طوسی با بوروکراسی در ایران معاصر، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تربیت­مدرس
  20. صادقی­شاهدانی، مهدی؛ حسین محسنی (1392)، بایسته­های نظام­مالی­اسلامی در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره2. صص 7-38.
  21. صدقی، ناصر(1387). «تحلیلی بر سیاست­های­اقتصادی­دولت­سلجوقی در زمینه نظام مالیاتی»، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره71. صص 31-50.
  22. طوسى، ابوجعفر محمدبن­حسن(1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه
  23. غزالی، عیدیت(1385)، اندیشه‌های­ اقتصادی نظام‌الملک­طوسی، ترجمه احمد شیبانی، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق.
  24. غفاری، هادی؛ اصغر ابوالحسنی(1389). تاریخ اندیشه­های اقتصادی متفکران مسلمان، چاپ اول، تهران: پیام نور
  25. فیض­آبادی، سیده فاطمه( 1391). بررسی شخصیت و عملکرد خواجه­نظام الملک­طوسی در ابعاد سیاسی،  اجتماعی و فرهنگی، پایان­نامه کارشناسی­ارشد تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
  26. قاری­سید فاطمی، سیدمحمد(1390). حقوق بشر در جهان معاصر؛ درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، چاپ سوم، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهردانش
  27. کاتوزیان، ناصر (1386). «عدالت­و­حقوق­بشر»، فصلنامه­حقوق­،  شماره3. صص 331-323.
  28. کلونز، کارلا (1363). دیوانسالاری در عهد سلجوقی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: سپهر
  29. لمبتن، آن(1396). تداوم و تحول در تاریخ میانه، ترجمه یعقوب آژند، چاپ پنجم، تهران: نشر نی
  30. متفکرآزاد و دیگران(1398). «نقش و کارایی دولت جمهوری­اسلامی­ایران در تحقق عدالت­اقتصادی در سه­دهه­اخیر(با استفاده از رهیافتTVP)»، مدیریت­بهره­وری، شماره48. صص 277-302.
  31. مکارم­شیرازی، ناصر(1372). تفسیرنمونه، جلد4، تهران: دارالکتب­اسلامیه
  32. مکارم­شیرازی، ناصر(1372). تفسیرنمونه، جلد11، تهران: دارالکتب­اسلامیه
  33. موسوی، سیدمحمدصادق؛ رییسی، روح­اله(1397). تحلیل­فقهی و اخلاقی ریسک­تجاری و مقایسه آن با غرر با تاکید بر قواعد عام در درآمدزایی مخاطره، پژوهش­های اخلاقی، شماره4. صص 245-225.
  34. نوری­مجیری، مهرداد(1394). «تحولات نظام دیوانسالاری در ایران». تاریخ پژوهی، شماره64. صص 243-277.
  35. نیاورانی، صابر؛ ایزدی، اکبر(1397). «جایگاه حق­برحداقل رفاه اجتماعی در نظام بین­المللی حقوق بشر». مجله­حقوقی­بین­المللی، شماره59. صص 171-204.
  36. یعقوب­زاده، زهرا(1392). سیاست­های اقتصادی-عمرانی خواجه­نظام­الملک­طوسی،  پایان­نامه کارشناسی­ارشد تاریخ، دانشگاه بین­المللی امام خمینی(ره)
  37. یوسفی، احمدعلی(1387). نظام اقتصادی علوی(مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
  38. یوسفی­راد، مرتضی(1383)، «متدولوژی سیاست­نامه نویسی»، علوم سیاسی،  شماره23. صص 123-134.
    1. Bovens, Mark, Robert E. (2014). Goodin, and Thomas Schillemans, Eds. The Oxford handbook public accountability. Oxford University Press.
    2. Kuşakcı, Sümeyye, and N. Öykü İyigün. (2017). "An Ethical Administration Trilogy: The Concepts of Integrity, Justice, and Benevolence Based on KutadguBilig and Siyasat-Nama." Is Ahlakı Dergisi 10.1:115.
    3. JAFRI, S. W. H. (1992) Problems Of Saljuqid Administration As Reflected In Siyasat Nama (SUMMARY). In Proceedings of the Indian History Congress. Indian History Congress.
    4. Lange, Christian. (2011) "Sitting by the ruler's throne: Al-Ghazali on justice and mercy in this world and the next." 131-148.
    5. Siddiqi, Muhammad Nejatullah. (1982). Recent Works on History of Economic Thought in Islam: A Survey. International Centre for Research in Islamic Economics, King Abdulaziz University.
    6. Simidchieva, M. (2014). "Kingship and Legitimacy in Nizam Al-Mulk’s Siyasatnama, Fifth/Eleventh Century" Writers and Rulers: Perspectives on Their Relationship from Abbasid to Safavid Times. 97-131.
    7. Turk, H. Bahadir. (2017). "The Problem Of Checking The Political Power In The Tradition Of Siyasat-Nama: The Case Of Nushatu's-Selatin". AMME IDARESI DERGISI, 50 (3),.
پژوهش های بین رشته ای ادبی
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
بهار و تابستان 1399
خرداد 1399
صفحه 292-321

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما