نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه. ایران

2 دانشجوی دکتری روان شناسی، پردیس بین‌المللی کیش، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه تهران، تهران. ایران

10.30465/lir.2020.4809

چکیده

چرا متون کهن صوفیانه و از جمله؛ کشف‌الاسرار و عده‌الابرار چنین توان اقناعی و تبلیغی چشمگیر، ماندگار و موفقی دارند. چنانکه قرن‌هاست نگرش صوفیانه را زنده و تأثیرگذار نگاه داشته‌است. در این پژوهش با به‌کارگرفتن نظریۀ ارتباطات اقناعی اتولر بینگر روان‌شناس‌ اجتماعی و با شیوۀ تحلیل محتوی به بررسی پیام‌های النوبه الثالثه کشف‌الاسرار و عده‌الابرار پرداخته‌ایم. یافته‌ها وجود طرح پنج پایه‌ای اقناعی اتولر بینگر را در متن نشان‌می‌دهند. اول؛ طرح محرک پاسخ؛ میبدی ابتدا اندیشه مورد نظرش را مطرح‌می‌کند، سپس با آوردن استشهاد به آیات، احادیث، روایات، سخنان بزرگان دین و مشایخ صوفیه آن را با آموزه‌ها و ارزش‌های پیشین پیوندمی‌زند. اصل دوم؛ منطقی‌بودن و منصف‌بودن. انواع جملات اقناعی و زبان شاعرانه از ابعاد گوناگون، اندیشۀ محوری را توضیح‌می‌دهند و منصف و منطقی‌بودن را إلقاء می‌کنند. اصل سوم؛ بیانگر نیازهای مخاطبان بودن. چون؛ نیاز به آزادی فردی، نیاز به امنیت، نیاز به عشق، نیاز به آگاهی و شناخت، نیاز به معنای زندگی، نیاز به خودشکوفایی. اصل چهارم؛ دربرداشتن هنجارهای گروهی و منافع اجتماعی مخاطبان چون؛ نیاز به پذیرش دیگران، نیاز به درونی‌بودن ارزش‌های انسانی، نیاز به مورد احترام بودن، نیاز تعلق به گروه، نیاز به حمایت از حقوق انسانی. اصل پنجم: پیام‌های متن با توجه به ویژگی‌های شخصیتی مخاطبان شکل‌گرفته‌است. بنابراین؛ کاربرد خلاقانۀ شیوه‌های اقناعی و تبلیغی، توان تأثیرگذاری و ایجاد همدلی دارد و پیام‌ها را دلپذیر می‌کند. در نتیجه؛ پاسخگویی به نیازهای فردی و جمعیِ جاودانۀ بی‌زمان و بی‌مکانِ مخاطبان، موجب برخورداری پیام‌های صوفیانه از چنین قدرت تبلیغی و اقناعی و تأثیرگذاری ماندگار بر اندیشه و رفتار مخاطبان شده‌است.

کلیدواژه‌ها

- آهی، محمد؛ طاهری، محمد (1390)، «جریان شناسی تصوف در سده­های نخستین»، ادب و عرفان، شمارۀ 9، صص 115-127.
- احمدی، بابک، (1381)، کتاب تردید، چاپ اول، تهران: مرکز.
- ارسطو، (1371)، فن خطابه، ترجمۀ پرخیده ملکی، چاپ اول ، تهران: اقبال.
- امیر کاوه، سعید؛ اسلامی، شعیب (1395) «روش اقناع مخاطب در نهج البلاغه»، پژوهش­های اجتماعی اسلامی، شمارۀ 110، صص 175-214.
- بینگر، اتولر(1376)، ارتباطات اقناعی، ترجمۀ علی رستمی، چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه­ای صدا و سیما.
- پارسا، سیداحمد؛ سعیدی مقدم، محمد (1396) «سبک اقناعی نظامی در بیان مضامین تعلیمی با تکیه بر قصاید»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال نهم، شمارۀ سی و پنجم، ص23-50.
- پورجوادی، نصرالله (1383)، «صوفیسم ایرانی و بسط جهانی آن»، ماهنامه ارتباطات فرهنگی، دوره جدید، شماره 12، صص22-36.
حق شناس، علی محمد، (1383)، «آزادی و رهایی در ادبیات»، مطالعات و تحقیقات ادبی،
شمارۀ 3و4، صص39-58.
- خنیفر، حسین؛ ناهید مسلمی، (1396)، روش­های پژوهش کیفی، چاپ اول، تهران: نگاه دانش.
- دهخدا، علی اکبر،  لغت نامه دهخدا.
-رشیدیان، بهزاد، (1370)، بینش اساطیری درشعر معاصر، چاپ اول، تهران: نشر گستره.
- رضایی و دیگران، (1393)، « علل و انگیزه های مشارکت اجتماعی صوفیان بر اساس متون نثر عرفانی فارسی سدۀ پنجم و ششم)، پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال هشتم، شمارۀ اول، پیاپی 26، صص 79-110.
- ریچادز، ای .آ (1382)، فلسفه بلاغت، ترجمۀ علی­محمدآسیابادی، چاپ اول، تهران: نقطه.
- سهلگی، محمدبن علی، (1384)، دفتر روشنایی، ترجمۀ محمدرضا شفیعی­کدکنی، چاپ اول، تهران: سخن.
- شاکر، مینا (1397)، « اقناع مخاطب در حدیقۀ سنایی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 82، صص 83-112.
- شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1372)، صور خیال، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
- -------، (1383)، «ادراک بی­چه­گونه هنر»، مجلۀ بخارا، شمارۀ 38، صص 188-196.
- -------، (1384)، «عرفان، نگاه هنری به الاهیات»، مجلۀ بخارا، شمارۀ 43، صص16-34.
- شووان، فریتهوف (1366) «مبانی زیبایی شناسی جامع»، ترجمۀ محمدرضا ریخته­گران، فصلنامه هنر، شماره 13، زمستان1365و بهار 1366، صص 20-29.
- شیفر، ریچارد، ال و دیگران، (1382)، آمارگیری نمونه­ای، ترجمۀ کریم منصورفرد، تهران: سمت.
- صفا، ذبیح الله، (1379)، تاریخ ادبیات ایران، تصحیح و تهیۀ فهرست اعلام محمد ترابی، چاپ بیست­ویکم، تهران: فردوس.
- فرای ، نورتروپ (1377)، تحلیل نقد، ترجمه صالح حسینی، چاپ اول، تهران، نیلوفر.
- لونگینوس، (1379)، رسالۀ لونگینوس در باب شکوه سخن، ترجمه رضا سیدحسینی، چاپ اول، تهران: نگاه.
- فقیه ملک مرزبان، نسرین،- صابری تبریزی، زهرا (1397)، « شیوه­های اقناع خواننده در نقثه المصدور»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ پنجاهم، صص 49-76.
- مجد، امید؛ غلامی­شعبانی، شفق (1398)، «روش­های اقناع مخاطب در گلستان سعدی»، زبان و ادبیات فارسی، سال 27، شمارۀ 86، صص 179-193.
- مازلو، ابراهام هارولد (1367)، روان­شناسی شخصیت سالم، ترجمۀ شیوا رویگریان، تهران: هدف.
- محمد بن منور، (1367)، اسرارالتوحید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
- مؤذنی، علی­محمد؛ مهری، فاطمه (1389)، «فتوت تصوف مدنی»، تحقیقات زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، سال دوم، شمارۀ 3، صص 157-179.
- --------؛ احمدی، محمد (1393) «درآمدی بر جایگاه فرآیند اقناع در فن خطابه و مطالعات ادبی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال3، شمارۀ 2، صص 93-111.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، جلد اول، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- -------  (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، جلد دوم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، جلد سوم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، جلد چهارم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی­اصغر حکمت، جلد پنجم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- -------  (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد ششم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد هفتم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد هشتم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد نهم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
- ------- (1382) کشف الاسرار وعُده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد دهم، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.