نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران،

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران،

چکیده

نثر فنی در روزگار ساسانیان (652-226 م.) موضوعات گوناگونی را در بردارد که متون دینی پهلوی را نیز شامل می شود. در واقع ساختار حکومت ساسانیان که بر پایه آئین زرتشت استوار بود باعث شد تا عمده منابع آن دوران به مسائل دینی اختصاص یابد. با سقوط دولت ساسانی دیانت زرتشت در انزوا قرار گرفت و به همین دلیل روحانیون زرتشتی جهت جلوگیری از نابودی آن به تألیف کتب ادامه دادند تا از این طریق هویت و فرهنگ ایرانی را در برابر اسلام حفظ نمایند بویژه در زمان خلافت عباسیان و با تأسیس بیت الحکمه ایرانیان فرصت یافتند تا علاوه بر نگارش کتاب به ترجمه آن نیز بپردازند تا به نوعی بر فضای سیاسی و اجتماعی عصر نخست خلافت عباسی (132-232ه.ق) تأثیرگذار باشند. این نوشتار با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل، ابعاد این موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که تألیف متون پهلوی دینی باعث شد تا رسوم و سنن ایرانیان در جامعه اسلامی اشاعه یابد و از طرفی هم پیروان ادیان دیگر نتوانند همانند زرتشیان از نفوذ زیادی در دربار عباسیان برخوردار باشند و از این نظر با توجه به موقعیت جغرافیایی و جمعیتی ایران و مردمان نومسلمان این سرزمین که به قوم عرب نزدیکی بیشتری داشتند برخلاف مسیحیان که هنوز به بیزانس علاقه نشان می دادند مجبور بودند تا با اقدامات فرهنگی خاطره ساسانیان را زنده بدارند و بدین صورت مدنیت خود را حفظ کنند.

کلیدواژه‌ها

- قرآن کریم.
- آذر فرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید (1381)، کتاب سوم دینکرد، آراستاری، آوانویسی یادداشت ها و ترجمه از فریدون فضیلت، تهران، فرهنگ دهخدا.
- آذرفرن بغ، فرخ زادان (1376)، ماتیکان گجستگ ابالیش، ترجمه ابراهیم میرزایی ناظر، تهران، هیرمند.
- آموزگار، ژاله (1387)، تاریخ اساطیری ایران، تهران، چ10، سمت.
- آیتی، عبدالمحمد (1372)، تاریخ ادبیات عربی، تهران، طوس.
- ابن خلدون، عبدالرحمان (1359)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، ج1، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اشپولر، برتولد (1379)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، ج1، تهران، چ6، علمی و فرهنگی.
- الحافظ، محب الدین (1356ه.ق)، ذخائرالعقبی، قاهره، مکتبه القدسی.
- الفاخوری، حنا (1960)، الجامع فی التاریخ الادب العربی، بیروت، دارالجمیل.
- امانی چاکلی، بهرام و منافی، رقیه، مقایسه جنبه های مختلف اندرزنامه اردشیر ساسانی و وصیت نامه منصور عباسی، دوفصلنامه علمی –ترویجی سخن تاریخ، س9، ش21، بهار و تابستان 1394، ص 111-133.
- اوشیدری، جهانگیر(1371)، دانشنامه مزدیسنا، تهران، مرکز.
- بلاذری، احمد بن یحیی(1367)، فتوح البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران، نقره.
- بندهش فرنبغ دادگی(1380)، ترجمه مهرداد بهار، تهران، چ2، توس.
     - بویس، مری (1385)، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی،   تهران، چ7، ققنوس.
- بیات، عزیزاله (1377)، شناسایی منابع و مآخذ ایران از آغاز تا سلسله صفویه، تهران، امیرکبیر.
- پورداود، ابراهیم(1387)، اوستا، تهران، چ5، دنیای کتاب.
- پیشوایی، مهدی(1360)، شرح زندگانی امام رضا (ع)، تهران، چ2، سازمان چاپ دانشگاه آزاد اسلامی.
- تفضلی، احمد (1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن.
- جاحظ، ابو عثمان (1986)، البیان و التبیان، بیروت، چ3، دارالفکر للجمیع.
- .......................... (1914)، التاج فی اخلاق الملوک، تحقیق احمد زکی پاشا، بغداد.
- حسینی، علیرضا (1394)، نقش ایرانیان مسلمان در توسعه و گسترش زبان عربی، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، س5، ش1، بهار. صص 27 – 50.
- حسینی، علیرضا و اسمعیلی، پوریا ( و دیگران)، (1392). بررسی تطبیقی زبان و ادبیات عصرساسانی با زبان و ادبیات عرب در قرن دوم هجری قمری، تهران، ترنم بهار.
- حقیقت، عبدالرفیع (1386)، حکومت دینی ساسانیان، تهران، کومش.
- حموی، یاقوت ( 1323 ه.ق)، معجم البلدان، ج4، مصر.
- دینوری، ابوحنیفه احمد (1384)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، چ6 تهران، نی.
- زرین کوب، عبدالحسین (1382)، تاریخ مردم ایران، ج2، چ8، امیرکبیر.
- ........................................ (1383)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، چ10، امیرکبیر.
- ........................................ (1384)، کارنامه اسلام، تهران، چ10، امیرکبیر.
- شاه حسینی، ناصرالدین  (1372)، سیر فرهنگ در ایران، قزوین، انتشارات دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره).
- شایست و ناشایست(1396)، آوانویسی و ترجمه از کتایون مزدا پور، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- صدیقی، غلامحسین (1375)، جنبش های دینی و ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری، تهران، چ2، پاژنگ.
- صفا، ذبیح اله (1356)، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تهران، چ4، امیرکبیر.
- ....................(1369)، حماسه سرایی در ایران از قدیمی ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران، چ5، امیرکبیر.
- ....................(1371)، تاریخ ادبیات ایران در قلمرو زبان پارسی از آغاز عهد اسلامی تا دورۀ سلجوقی، تهران، چ12، فردوسی.
- ضیف، شوقی(1960)، تاریخ الادب العربی، دارالمعارف المصر.
- طبری، محمد بن جریر(1362)، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج4. چ 2. تهران، اساطیر.
- فرای، ر.ن (1380)، تاریخ ایران از ظهور اسلام تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، ج4، تهران، چ6، امیرکبیر.
- فره وشی، بهرام (1381)، فرهنگ فارسی به پهلوی، چ3، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
- کتاب پنجم دینکرد (1386)، آوا نویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه نامه، متن پهلوی از ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، معین.
    - محمدی ملایری، محمد (1355)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، چ2، انتشارات دانشگاه تهران.
- مسعودی، ابوالحسن (1344)، مروج الذهب و معادن الجواهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج1، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مکنزی، د.ن (1373)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میر فخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مؤلف گمنام(1314)، تاریخ سیستان، تصحیح ملک‌الشعرای بهار. تهران،چاپ کلالۀ خاور.
- نرشخی، ابوبکر(1363)، تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمد بن نصر القباوی، تصحیح مدرّس رضوی، تهران، توس.
 - یعقوبی، احمد (1343)، تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی. ج2، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-Yarshater, Ehsan, Richard. G. Hovannisian an Georges Sabagh. Eds (1999), The Persian presence in the Islamic world, New york: Conbridge university press.