نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی گروه زبان‌شناسی(نویسندۀ مسئول)، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر. قائم شهر. ایران. کارشناس مسئول امور فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران، ایران

2 عضو هیات علمی گروه زبان شناسی و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی/ قائم شهر. ایران

3 پژوهشگر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

ترس، شادی و عشق از نظر بررسی استعاره مفهومی در حوزه عواطف از واژه‌های بنیادی در زبان هستند. در این پژوهش استعاره‌های مفهومی «غم» در اشعار مرثیه ملاعلی فاخر و حبسیه‌های مسعود سعد سلمان از منظر معنی‌شناسی شناختی و به روش توصیفی - تحلیلی بررسی شده است. داده‌ها شامل 4300 بیت از کتاب اشعار گزیده مرثیه ملاعلی فاخر و حدود 18000 بیت از دیوان اشعار مسعود سعد سلمان است. این پژوهش قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که چه نام‌نگاشت‌هایی از استعاره مفهومی غم در این دو اثر وجود دارد؟ و این نام‌نگاشت‌ها چه شباهت و تفاوت‌هایی در این دو نوع شعر با هم دارند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در مرثیه 16 نوع نام‌نگاشت و دیوان مسعود سعد سلمان 12 نوع نام‌نگاشت یافت شده است. در این میان 8 نام‌نگاشت مانند «انسان»، «شی»، «آتش» و ... در دو اثر، حوزه مبدا مشترک داشتند. در برخی از حوزه‌های مبدا در دو اثر تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. البته در نام‌نگاشت‌های مشترک هم تفاوت‌هایی در دو اثر دیده می‌شود. برای مثال «غم» در گزیده مرثیه، انسانی سر به گریبان است ولی در حبسیه، مونس و غم‌خوار انسان است.

کلیدواژه‌ها

آزادی‌خواه، مریم (۱۳۹۴)،  بررسی استعاره‌های مفهومی «غم»و «شادی» در اشعار پروین اعتصامی در چارچوب زبان­شناسی شناختی،  پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
افراشی، آزیتا (۱۳۹۵)، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آزیتا؛ مقیمی‌زاده، مسعود (۱۳۹۳)، «استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی» زبان‌شناخت، شماره 10.
تباری، فاطمه (۱۳۹۴)، استعاره‌های مفهومی خشم در زبـان فارسی: رویکردی شناختی و پیکره‌ای،پایـان­نامـه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زورورز، مهدیس (۱۳۹۲)، استعاره‌های مفهومی شادی در زبان فارسی: یک تحلیل پیکره مدار. پایان‌نامه کارشناسـی ارشد زبان‌شناسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زورورز، مهدیس و افراشی، آزیتا و عاصی، مصطفی (۱۳۹۲)، « استعاره های مفهومی شادی در زبان فارسی: یک تحلیل پیکره مدار»،  زبان‌شناسی و گویشهای خراسان، سال ۵، شماره 9.
طالبی، مهناز (۱۳۹۱)، بازتاب تصویرسازی خشم در زبان نابینایان و بینایان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسـی همگانی، تهران: دانشگاه الزهرا.
فاخر، ملاعلی (1394)، گزیده مرثیه فاخر، ساری: شلفین.
فاخر، ملاعلی (1395)، گزیده اشعار فاخر، ساری: شلفین.
فضائلی، سیده مریم؛ ابراهیمی،‌ شیما (۱۳۹۳)، «بررسی استعارة مفهومی احساس «غم» در شعر مسعود سعد سلمان»، مطالعات زبان و ادبیات غنایی، دوره۴، شماره ۱۳.
قاسمی، حسین؛ امیری، محمدعارف؛ حاجی­پور، نادیا؛ پرتوی آناهیتا (1396)، «استعاره مفهومی غم در اشعار ملاعلی فاخر»، در مجموعه مقالات برگزیدۀ همایش ملی ملا علی و شیخ آقا حسن فاخری، جلد2، صص27-53، ساری: شلفین.
کریمی، وحیده (۱۳۹۱). استعاره‌های مفهومی در حوزة درد در گویش کردی ایلام از منظر معنی‌شناختی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مسعود سعد سلمان (1390)، دیوان مسعود سعد سلمان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مسعود سعد سلمان (1362)، دیوان مسعود سعد سلمان، مقدمه ناصر هیری، تهران: انتشارات گلشانی.
ملکیان، معصومه؛ ساسانی، فرهاد (۱۳۹۲)، «بیان استعاری غم و شادی در گفتار روزمره»، پژوهش‌های زبان‌شناسی انتقادی، سال ۳، شماره 5.
منصوبی، آزاده (۱۳۸۹)، بررسی استعاره در زبان درد از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، تهران: دانشگاه الزهرا.
موسسه فرهنگی هنری ملاعلی و شیخ آقا حسن فاخری ← فاخر (1394 و 1395).
موسوی نسب، سارا (۱۳۹۲)، بازنمود استعاره مفهومی عشق در زبان ناشنوایان بالغ در مقایسـه بـا شنوایان فارسی‌زبان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه الزهرا.
نایب لویی، فاطمه (۱۳۹۳)، بررسی واژه‌های عواطف در حـوزه‌های شادی و لذت و علاقه در چارچوب نظری قالب‌های معنایی چارلز فیلمور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Afrashi, A. (2011), “Shame in Persian: A cognitive, cultural perspective”, In Emotion, Cognition, and Communication Conference, Cyprus: University of Nicosia and Sorbonne.
Ding, F. (2012), “The interaction between metaphor and metonymy in emotion category”. Theory and Practice in Language Studies2(11), Finland: Academy Publisher Manufactured.
Johnson, M. & Lakoff. G. (1980), Metaphors We Live By, Chicago: The University of Chicago Press.
Kovecses, Z. (2010), Metaphor: A practical introduction, London: Oxford University Press.
Lakoff, G. (1987), Women, fire and dangerous things: What categories reveal about mind, Chicago and London: University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1990), “The Invariance Hypothesis: is abstract reason based on image-schemas?”. Cognitive Linguistics (includes Cognitive Linguistics Bibliography), Birmingham: University of Birmingham.
Lakoff, G. (1993), “The contemporary theory of metaphor, In A. Ortony, (Ed.), Metaphor and thought (2nd Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Langacker, R. W. (1987), Foundations of cognitive grammar: Theoretical prerequisites (Vol. 1), Stanford: Stanford university press.
Luo, L. (2016). “Conceptualization of Sadness Metaphor in English”. In Studies in Literature and Language, Quebec: Canadian Academy of Oriental and Occidental Culture.
Ricoeur, P. (1978), The rule of metaphor: Multidisciplinary, Outledge and Kegan.Toronto: University of Toronto Press.
Turner, M. & Lakoff, G (1989), More than Cool Reason, Chicago: University of Chicago Press.
Turner, M. (1987), Death is the mother of beauty: Mind, metaphor, criticism, Chicago: University of Chicago Press.