مسعود باوان پوری؛ نرگس لرستانی
چکیده
با توجه به رشد صعودی تولیدات علمی در ایران و جهان، نیاز به معیارهایی برای سنجش و مقایسه انتشارات علمی به شدت احساس میشود که این امر با استفاده از علمسنجی صورت میگیرد؛ علمی که از روش تجزیه و تحلیل دادهها بهره میگیرد. مجله علمی - پژوهشی زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، یکی از مجلات معتبر و مهم در زمینه زبان و ادبیات ...
بیشتر
با توجه به رشد صعودی تولیدات علمی در ایران و جهان، نیاز به معیارهایی برای سنجش و مقایسه انتشارات علمی به شدت احساس میشود که این امر با استفاده از علمسنجی صورت میگیرد؛ علمی که از روش تجزیه و تحلیل دادهها بهره میگیرد. مجله علمی - پژوهشی زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، یکی از مجلات معتبر و مهم در زمینه زبان و ادبیات عربی در ایران به شمار میرود که در 11 شماره منتشره، 82 مقاله را از 131 نویسنده با مدرک دانشگاهی معتبر و از 27 دانشگاه و مؤسسه آموزشی به چاپ رسانده است. مقاله حاضر به بررسی آماری و تحلیلی تعداد نویسندگان مقالات، مدارک نویسندگان، میزان همکاری بین نویسندگان، مراکز و مؤسسات فعال در مجله و ... پرداخته است. در این میان نتایج زیر به دست آمده است: 37 مقاله به صورت انفرادی و 45 مقاله نیز به صورت مشترک نگاشته شده است که 36 مقاله از مقالات مشترک به صورت همدانشگاهی و 9 مقاله به صورت غیرهمدانشگاهی تألیف شده است. حسن عبداللهی با 5 مقاله، بیشترین مشارکت را در نگارش مقالات مجله داشته و بیشترین فراوانی در زمینه مدارک علمی با 8/45 درصد متعلق به استادیاران است. ادبیات معاصر نیز با 4/30 درصد بیشترین فراوانی را در موضوعات مقالات نگارشی داشته است.
آناهیتا پرتوی؛ سهیل سعادتی نیا؛ نادیا حاجی پور
چکیده
ترس، شادی و عشق از نظر بررسی استعاره مفهومی در حوزه عواطف از واژه‌های بنیادی در زبان هستند. در این پژوهش استعاره‌های مفهومی «غم» در اشعار مرثیه ملاعلی فاخر و حبسیه‌های مسعود سعد سلمان از منظر معنی‌شناسی شناختی و به روش توصیفی - تحلیلی بررسی شده است. دادهها شامل 4300 بیت از کتاب اشعار گزیده مرثیه ملاعلی فاخر و حدود 18000 بیت از دیوان ...
بیشتر
ترس، شادی و عشق از نظر بررسی استعاره مفهومی در حوزه عواطف از واژه‌های بنیادی در زبان هستند. در این پژوهش استعاره‌های مفهومی «غم» در اشعار مرثیه ملاعلی فاخر و حبسیه‌های مسعود سعد سلمان از منظر معنی‌شناسی شناختی و به روش توصیفی - تحلیلی بررسی شده است. دادهها شامل 4300 بیت از کتاب اشعار گزیده مرثیه ملاعلی فاخر و حدود 18000 بیت از دیوان اشعار مسعود سعد سلمان است. این پژوهش قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که چه نامنگاشتهایی از استعاره مفهومی غم در این دو اثر وجود دارد؟ و این نامنگاشتها چه شباهت و تفاوتهایی در این دو نوع شعر با هم دارند؟ بررسیها نشان میدهد در مرثیه 16 نوع نامنگاشت و دیوان مسعود سعد سلمان 12 نوع نامنگاشت یافت شده است. در این میان 8 نامنگاشت مانند «انسان»، «شی»، «آتش» و ... در دو اثر، حوزه مبدا مشترک داشتند. در برخی از حوزههای مبدا در دو اثر تفاوتهایی نیز وجود دارد. البته در نامنگاشتهای مشترک هم تفاوتهایی در دو اثر دیده میشود. برای مثال «غم» در گزیده مرثیه، انسانی سر به گریبان است ولی در حبسیه، مونس و غمخوار انسان است.
میلاد پرنیانی؛ منیره کاظمی راشد؛ ولی دین پرست؛ منیژه صدری
چکیده
کهن الگوها به عنوان شاخص‌هاییاز روان شناسی تحلیلیمی‌تواننددرتحلیل‌هایژرفانگر تاریخی مؤثر باشند. در پژوهش حاضر ضمن تعریف کهن الگوها و معرفی کهن الگوهای بومی و مشخصاً کهن الگوی "موبد" نقش این استعدادهای روانی در واکنش‌های علما نسبت به رویدادهای جاری (اعم از سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) در دوره میانه اسلامی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ...
بیشتر
کهن الگوها به عنوان شاخص‌هاییاز روان شناسی تحلیلیمی‌تواننددرتحلیل‌هایژرفانگر تاریخی مؤثر باشند. در پژوهش حاضر ضمن تعریف کهن الگوها و معرفی کهن الگوهای بومی و مشخصاً کهن الگوی "موبد" نقش این استعدادهای روانی در واکنش‌های علما نسبت به رویدادهای جاری (اعم از سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) در دوره میانه اسلامی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. پرسش اصلی این است که به چه مصداقیعلمای اسلام در جغرافیای فرهنگی ایران از پدیده نامبرده متأثر بودهاند؟ پاسخ به این پرسش در تعلیل و تحلیل برخی از رفتارهای علما در عرصه اجتماعی، فرهنگی و حتی فردی مثمر ثمر است.یافتههای تحقیق حاکی از وجه تمایزی است که حول رجعت به اندیشههای کهن دینیمیگرددو به طور ملموسی در سیره علمای اسلام از قوه به فعل میرسیده است.بنا بر ماهیت موضوع،روش تحقیق در پژوهش حاضر، تحلیلی است.
علیرضا پورشبانان؛ امیرحسین پورشبانان
چکیده
ادبیات داستانی فارسی، گنجینهای غنی از روایتهای مختلف فکر و خیال نویسندگان خوش ذوق ایرانی است که در تعامل با هنر پر نفوذ سینما، قابلیتهای تعامل فراوانی دارد و رمان تاریخی ده‌نفرقزلباش نوشته‌ی حسین مسرور، یکی از این آثار است که در بستر ادبیات عامیانه با جزئیات فراوان نوشته شده و با بهرهمندی از وجوه تصویری و تعدد برخی عناصر ...
بیشتر
ادبیات داستانی فارسی، گنجینهای غنی از روایتهای مختلف فکر و خیال نویسندگان خوش ذوق ایرانی است که در تعامل با هنر پر نفوذ سینما، قابلیتهای تعامل فراوانی دارد و رمان تاریخی ده‌نفرقزلباش نوشته‌ی حسین مسرور، یکی از این آثار است که در بستر ادبیات عامیانه با جزئیات فراوان نوشته شده و با بهرهمندی از وجوه تصویری و تعدد برخی عناصر نمایشی، ظرفیتهای اقتباسی مطلوبی دارد. بر این اساس در مقالهی پیش رو تلاش شده به روش توصیفی- تحلیلی نشان داده شود چگونه زمینهی داستانی اثر و فراز و فرودهای پرکشش آن در کنار انبوهی از خردهروایتها با انواع بحرانها و نقاط اوج داستانی، به بستری تبدیل شده که سایر عناصر نمایشی مانند کشمکشهای پر هیجان فراوان، توصیفات متنوع و دقیق تصویری و شخصیتهای نمایشی باورپذیر، با بیانی حماسی و کنشمحور در آن شکل گرفته و در تعامل با درونمایههای پرمخاطب، این اثر را به گزینهای مطلوب برای اقتباس سینمایی تبدیل کرده است.
علیرضا حسینی؛ حسن اعظمی خویرد؛ مریم بخشنده؛ پوریا اسمعیلی
چکیده
بینامتنی نظریه‌ای است که به روابط بین متون می‌پردازد؛ بدین‌شکل که هر متن را به‌منزلة دگرگون‌سازی متون گوناگون گذشته و یا همزمان با آن می‌داند. بر این اساس، داد و ستدهای ادبی به شکل‌های مختلف در ادبیات ملل وجود دارد و کمتر ادبیاتی را می‌توان یافت که به صورت محدود حرکت کند. اشعار عربی خراسان در قرن‌های چهارم و پنجم، به دلیل تأثیرپذیری ...
بیشتر
بینامتنی نظریه‌ای است که به روابط بین متون می‌پردازد؛ بدین‌شکل که هر متن را به‌منزلة دگرگون‌سازی متون گوناگون گذشته و یا همزمان با آن می‌داند. بر این اساس، داد و ستدهای ادبی به شکل‌های مختلف در ادبیات ملل وجود دارد و کمتر ادبیاتی را می‌توان یافت که به صورت محدود حرکت کند. اشعار عربی خراسان در قرن‌های چهارم و پنجم، به دلیل تأثیرپذیری از الگوهای پیشین ادبیات عربی، میتواند نمونة خوبی برای تأثیرپذیری از شاهکارهای شعر کهن عربی، بهویژه معلقات باشد. با بررسی های این اشعار، مجموعهای گسترده از اشعاری مشابه با ساختار و بدنة معلّقات به دست می‌آید که نشان از تأثیرپذیری آنها از معلّقات دارد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی جلوههای بینامتنیت این اشعار با معلّقات و علل و عوامل آن مورد بررسی قرار گیرد. برداشت نهایی نشان میدهد که ظهور اسلام، آمیزش عربها با خراسانیان، جایگزینی خط عربی به جای خط پهلوی و حمایت حاکمان از محافل ادبی ازجمله عوامل برونمتنی ایجاد روابط بینامتنی شعرای خراسان با معلقات است و این تأثیرپذیری از بُعد درونمتنی بیشتر از نوع نفی جزئی بوده و در سویههای واژه، ساختار و مضمون مشهود است.
زهرا حیاتی؛ حسین صافی؛ فرنوش میرزایی
چکیده
هدف پژوهش این است که شیوه پردازش «زمان» به‌عنوان یک عنصر روایی، در دو گفتمان ادبی و سینمایی که میان آنها رابطة اقتباس برقرار است و درواقع موضوعی مشترک دارند مقایسه شود تا تفاوت ابزارها و شگردهای بیانی این دو رسانه بیان گردد. رویکرد این تحقیق، روایتپژوهی با تأکید بر زمان روایی است و مورد مطالعه رمان و فیلم اقتباسی «شوهر ...
بیشتر
هدف پژوهش این است که شیوه پردازش «زمان» به‌عنوان یک عنصر روایی، در دو گفتمان ادبی و سینمایی که میان آنها رابطة اقتباس برقرار است و درواقع موضوعی مشترک دارند مقایسه شود تا تفاوت ابزارها و شگردهای بیانی این دو رسانه بیان گردد. رویکرد این تحقیق، روایتپژوهی با تأکید بر زمان روایی است و مورد مطالعه رمان و فیلم اقتباسی «شوهر آهو خانم». در بحث زمان‌بندی روایت از دیدگاه ژنت، سه ویژگی درنظر گرفته میشود: 1. آرایش رویدادها: ترتیب ذکر وقایع در گفتمان روایی؛ 2. بسامد رویدادها: تناسبی که میان تعداد بازنمودهای یک رویداد در گفتمان روایی و دفعات احتمالی وقوع همان رویداد در جهان داستان وجود دارد؛ 3. دیرش رویدادها: حجمی که هر رویداد در گفتمان روایی به خود اختصاص میدهد. نتایج پژوهش نشان میدهد: 1.آرایش رویدادهای فیلم، بهشدت تحت تأثیر کتاب است و هیچ گونه خلاقیتی در این زمینه دیده نمی‌شود. تمام رویدادهای داستان، بهطورخلاصه گزینش شده و به همان ترتیب طبیعی درپی یکدیگر نمایش داده شده‌اند؛ 2.در داستان، بسامد رویدادها غالباً از نوع تکبهتک است (یعنی برابر با تعداد وقوع وقایع در جهان داستان) و این موضوع به‌دلیل قالب داستان (رمان) طبیعی مینماید ولی در فیلم بسامد برخی رویدادها از نوع کاهنده است؛ 3. با توجه به حجم کتاب شوهر آهوخانم ضربآهنگ روایت در کتاب کند است، در حالیکه ضربآهنگ روایت در فیلم، به دلیل حذفهای متعدد و پیدرپی تند است و حتی گاهی موجب مخدوش شدن پیرنگ روایت شده است.
عبدالرفیع رحیمی؛ پوریا اسمعیلی
چکیده
نثر فنی در روزگار ساسانیان (652-226 م.) موضوعات گوناگونی را در بردارد که متون دینی پهلوی را نیز شامل می شود. در واقع ساختار حکومت ساسانیان که بر پایه آئین زرتشت استوار بود باعث شد تا عمده منابع آن دوران به مسائل دینی اختصاص یابد. با سقوط دولت ساسانی دیانت زرتشت در انزوا قرار گرفت و به همین دلیل روحانیون زرتشتی جهت جلوگیری از نابودی آن به ...
بیشتر
نثر فنی در روزگار ساسانیان (652-226 م.) موضوعات گوناگونی را در بردارد که متون دینی پهلوی را نیز شامل می شود. در واقع ساختار حکومت ساسانیان که بر پایه آئین زرتشت استوار بود باعث شد تا عمده منابع آن دوران به مسائل دینی اختصاص یابد. با سقوط دولت ساسانی دیانت زرتشت در انزوا قرار گرفت و به همین دلیل روحانیون زرتشتی جهت جلوگیری از نابودی آن به تألیف کتب ادامه دادند تا از این طریق هویت و فرهنگ ایرانی را در برابر اسلام حفظ نمایند بویژه در زمان خلافت عباسیان و با تأسیس بیت الحکمه ایرانیان فرصت یافتند تا علاوه بر نگارش کتاب به ترجمه آن نیز بپردازند تا به نوعی بر فضای سیاسی و اجتماعی عصر نخست خلافت عباسی (132-232ه.ق) تأثیرگذار باشند. این نوشتار با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل، ابعاد این موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که تألیف متون پهلوی دینی باعث شد تا رسوم و سنن ایرانیان در جامعه اسلامی اشاعه یابد و از طرفی هم پیروان ادیان دیگر نتوانند همانند زرتشیان از نفوذ زیادی در دربار عباسیان برخوردار باشند و از این نظر با توجه به موقعیت جغرافیایی و جمعیتی ایران و مردمان نومسلمان این سرزمین که به قوم عرب نزدیکی بیشتری داشتند برخلاف مسیحیان که هنوز به بیزانس علاقه نشان می دادند مجبور بودند تا با اقدامات فرهنگی خاطره ساسانیان را زنده بدارند و بدین صورت مدنیت خود را حفظ کنند.
احسان رئیسی
چکیده
ین مقاله ترجمه‌ای است از مقالۀ «What Has Literature to Offer Computer Science?» که به قلم Mark Dougherty در سال 2003 در شمارۀ 7 مجلۀ HumanIT انتشار یافته است.نویسنده در این مقاله کوشیده است ظرفیتهای ادبیات را برای استفاده در علوم رایانه تبیین کند. مقاله به دو بخش کلی تقسیم میشود: در قسمت نخست دیدگاههای فلسفی مختلف دربارۀ نسبت مهندسی با هنر بررسی و تحلیل شده و ...
بیشتر
ین مقاله ترجمه‌ای است از مقالۀ «What Has Literature to Offer Computer Science?» که به قلم Mark Dougherty در سال 2003 در شمارۀ 7 مجلۀ HumanIT انتشار یافته است.نویسنده در این مقاله کوشیده است ظرفیتهای ادبیات را برای استفاده در علوم رایانه تبیین کند. مقاله به دو بخش کلی تقسیم میشود: در قسمت نخست دیدگاههای فلسفی مختلف دربارۀ نسبت مهندسی با هنر بررسی و تحلیل شده و در بخش دوم در باب پیوند ادبیات و رایانه سخن رفته است. مؤلف میکوشد نشان دهد که می‌توان بین ادبیات و رایانه نیز پیوندی مانند پیوند زبانشناسی و رایانه برقرار کرد و به واسطۀ این پیوند از ظرفیتهای ادبیات برای ارتقاء علوم رایانه بهره جست. مؤلف در حوزۀ علوم رایانه بر چند محور تمرکز کرده است که می‌توان در آنها از ادبیات استفاده کرد: 1. هوش مصنوعی (برای فهم متن)؛ 2. مستندسازی سیستمهای رایانهای (برای آن که درک و دریافت این مستندات آسانتر شود)؛ 3. کدنویسی (برای مواجهه با کدها به مثابه یک متن ادبی یا بهرهگیر از صورتهای تمثیلی برای سادهسازی مسئلهها)
تورج زینی وند؛ روژین نادری
چکیده
عزالدین المناصره (1946- اکنون)، شاعر و ناقد فلسطینی‌تبار از پژوهشگران برجستة ادبیّات تطبیقی در جهان عرب به‌شمار می‌آید که موضعگیری متفاوتی نسبت به ادبیّات تطبیقی و ماهیّت فرهنگی آن دارد. وی در این حوزه، با طرح مفاهیم مرکزیّت اروپا-آمریکایی زبان، شرط اختلاف زبانی در مطالعات مکتب فرانسوی ادبیّات تطبیقی، آنگلوگرایی و فرانکوگرایی ...
بیشتر
عزالدین المناصره (1946- اکنون)، شاعر و ناقد فلسطینی‌تبار از پژوهشگران برجستة ادبیّات تطبیقی در جهان عرب به‌شمار می‌آید که موضعگیری متفاوتی نسبت به ادبیّات تطبیقی و ماهیّت فرهنگی آن دارد. وی در این حوزه، با طرح مفاهیم مرکزیّت اروپا-آمریکایی زبان، شرط اختلاف زبانی در مطالعات مکتب فرانسوی ادبیّات تطبیقی، آنگلوگرایی و فرانکوگرایی و ترجمة بیگانه‌ساز، به بررسی نقادانة امپریالیسم زبانی در جریان جهانی شدن ادبیّات به طور عام و پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی به طور خاص پرداخته است. از این‌رو، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به معرّفی و تحلیل و البته نقد دیدگاههای عزالدین مناصره در جریان سیاست زبانی استعمار پرداخته و به این نتایج دست یافته است. مناصره از زبان به مثابة ابزار «انتقال فرهنگ»، به‌عنوان شکل نوینی از استعمار در دوران حاضر یاد می‌کند. از نظرگاه او، ترویج زبان انگلیسی و فرانسوی توسط سلطه‌طلبان، در کشورهای جهان سومی، از یک‌سو، به‌منزلة «نفوذ و استیلا» یافتن در آنها به شکلی نرم و آرام است که موجب افزایش منافع غرب در کشورها شده و از سوی دیگر، فرهنگ‌ها و زبان‌های ملّی و محلّی را در بلندمدت به سمت تضعیف یا نابودی سوق داده است. مناصره، بومی‌گرایی ترجمه و برگردان آثار ادبی مطابق با ارزش‌های ایدئولوژیکی فرهنگ مقصد و به کارگیری وسائل ارتباطات و اطلاعات همچون رسانه‌ها و اینترنت و تعامل‌های سازنده با کشورهای اسلامی را که زبان عربی در آن کشورها به عنوان زبان دوم مورد توجّه قرار میگیرد؛ از جمله راهکارهایی برای حفظ و نشر زبان عربی و مقابله با امپریالیسم زبانی برمی‌شمرد.
رحیم سلامت آذر
چکیده
ین و اخلاق در «شهریار» و «سیاست‌نامه» و وجوه تفاوت آنها، موضوع اصلی این نوشتار است. روشی که برای این‌کار مدنظر است، مطالعه تطبیقی است. آنچه این مطالعه مفروض داشته، این است که دید ماکیاولی در «شهریار» نسبت به دین یکسره فایده‌گرایانه، واقعگرا، مدرن و البته غیرسکولار بوده و آن را تنها وسیله‌ای جهت اتّحاد مردم می‌داند ...
بیشتر
ین و اخلاق در «شهریار» و «سیاست‌نامه» و وجوه تفاوت آنها، موضوع اصلی این نوشتار است. روشی که برای این‌کار مدنظر است، مطالعه تطبیقی است. آنچه این مطالعه مفروض داشته، این است که دید ماکیاولی در «شهریار» نسبت به دین یکسره فایده‌گرایانه، واقعگرا، مدرن و البته غیرسکولار بوده و آن را تنها وسیله‌ای جهت اتّحاد مردم می‌داند و در اخلاق نیز بیپروا، عاری از احساسات و گاه بیاخلاق است، بعلاوه که هیچ اخلاقی مقدّم بر جامعه و حکومت نمیداند و اخلاق را محصول زور و قانون حکومت میپندارد. از سوی دیگر نگرش نظامالملک در «سیاست‌نامه» نسبت به دین متعصّبانه، کلاسیک و محافظهکارانه است و برخلاف ماکیاولی، دین را هم بهخاطر خود دین و حقانیّت آن، ارزش مینهد و هم اینکه از آثار سیاسی آن غافل نیست. در اخلاق نیز چون آن را برآمده از دین (اسلام) می‌داند معتقد بود در صورت عدم وجود حکومت، باز اخلاقی وجود خواهد داشت، یعنی اخلاق را منوط به وجود حکومت نمیانگارد. همه اینها به‌عنوان فرضیه این نوشتار، با رجوع به متن هر دو اثر مذکور، بررسی میشود.
ابوالفضل غنی زاده
چکیده
بیع و مبایعۀ برده (عبد و امه) بااینکه در عصر مولوی جزو دانشهای مألوف و مأنوس بوده است؛ ولی برای دنیای معاصر درک و فهم آن نیاز به تبیین و توضیح دارد و نادیده گرفتن این مهم، فضا را برای قضاوت‌های غیرمنطقی علیه دین و فرهنگ و سوءنیتهای خاص آماده می‌کند. در داستان "پادشاه و کنیزک" دفتر اول مثنوی معنوی، کنیزی با عقد بیع مورد معامله واقع شده ...
بیشتر
بیع و مبایعۀ برده (عبد و امه) بااینکه در عصر مولوی جزو دانشهای مألوف و مأنوس بوده است؛ ولی برای دنیای معاصر درک و فهم آن نیاز به تبیین و توضیح دارد و نادیده گرفتن این مهم، فضا را برای قضاوت‌های غیرمنطقی علیه دین و فرهنگ و سوءنیتهای خاص آماده می‌کند. در داستان "پادشاه و کنیزک" دفتر اول مثنوی معنوی، کنیزی با عقد بیع مورد معامله واقع شده و مبیع و ثمنی ردوبدل شده است. این تحقیق ابتدا بر اساس تعاریف فقهی_ حقوقی، مفاهیم مربوط به عقد بیع از جمله؛ اقسام، اوصاف، شرایط و آثار آن را در دامنه داستان مورد بحث قرار داده و در پایان به این نتیجه میرسد که در تعیین نوع بیع از جهات مقتضی، چارچوب معامله با گزاره مساومه، نقدی و تملیک انشایی- خارجی همخوانی دارد، در بخش اوصافِ بیع فقط رکن لزوم متزلزل به نظر میرسد، در قسمت شرایطِ بیع در بیان موضوع آن صراحت وجود دارد و در قسمت اوصافِ مبیع رکن طلق و طهارت با مانع مواجه است.
محمد کشاورز بیضایی؛ رضا معینی رودبالی؛ کبری عریانی؛ مجتبی رضایی سرچقا
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت تاریخی سعدی شیرازی در گلستان و بوستان میباشد. معرفت تاریخی و پیشفهم های تاریخی شیخ اجل در ایجاد این دو اثر سترگ در ادبیات فارسی، مسألهی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. در این مقاله سعی میشود به این پرسش پاسخ داده شود که پیشفهمهای معرفت تاریخی سعدی در این دو اثر چه بوده ...
بیشتر
هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت تاریخی سعدی شیرازی در گلستان و بوستان میباشد. معرفت تاریخی و پیشفهم های تاریخی شیخ اجل در ایجاد این دو اثر سترگ در ادبیات فارسی، مسألهی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. در این مقاله سعی میشود به این پرسش پاسخ داده شود که پیشفهمهای معرفت تاریخی سعدی در این دو اثر چه بوده و با چه عناصر و مفاهیمی خود را نشان داده است؟ فرضیه اصلی این مقاله این است که شرایط فردی و اجتماعی شیخ اجل در کنار مطالعات تاریخی و فرهنگی، در بینش تاریخی وی تأثیر بسزایی داشته است. نتایج این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی، صورت گرفته، نشان می دهند که آمیزهای از عوامل و عناصر فردی و تاریخی و اجتماعی، چون: تحصیل در نظامیهی بغداد به عنوان بزرگترین کانون فرهنگی جهان اسلام، آفاقگردی و محاط بودن در عصری متلاطم و حادثهخیز، در کنار مطالعه و تأمل در متون تاریخی و فرهنگی گذشته، -درسایهسار امنیت اجتمایی ایجاد شده توسط سلغریان- در شکلگیری نظام معرفتی و تاریخی سعدی، تأثیر قابلتوجهی داشته است. آشنایی عمیق سعدی با متون تاریخی و فرهنگی گذشته، باعث شده تا پیشفهمهای نظام معرفت تاریخی وی در برخی از آثارش با مفاهیم و ویژگیهایی چون: موضوعیت نداشتن اندیشهی ظلاللهی، مشیتگرایی، اهتمام به کاربست عناصر، مفاهیم و شخصیتهای تاریخی- اسطورهای، وطنی و اسلامی-، و استفاده از تاریخ به مثابهی ابزاری برای تعلیم اخلاق، در قالب حکایتها، تمثیلها، نمادها و تلمیحها، تعریف و به گونهای سحرانگیز و ابدی در نظم و نثرش متجلی شود.
مسروره مختاری
چکیده
رمان «آتش به اختیار»، یکی از آثار محمدرضا بایرامی در حوزۀ ادبیات داستانی است. این رمان، یکی از نقاط عطف و بزنگاههای هشت سال دفاع مقدّس را به تصویر کشدهاست. این جستار با بهرهگیری از روش مطالعۀ کتابخانهای و به صورت توصیفی – تحلیلی و استفاده از نظریۀ جامعهشناسی رمان (عمدتاً نظریۀ ژرژ لوکاچ و لوسین گلدمن) به تحلیل ...
بیشتر
رمان «آتش به اختیار»، یکی از آثار محمدرضا بایرامی در حوزۀ ادبیات داستانی است. این رمان، یکی از نقاط عطف و بزنگاههای هشت سال دفاع مقدّس را به تصویر کشدهاست. این جستار با بهرهگیری از روش مطالعۀ کتابخانهای و به صورت توصیفی – تحلیلی و استفاده از نظریۀ جامعهشناسی رمان (عمدتاً نظریۀ ژرژ لوکاچ و لوسین گلدمن) به تحلیل محتوایی رمان «آتش به اختیار» پرداختهاست. حاصل مطالعه نشان میدهد که پرداختن به وقایع دفاع مقدّس، واقعگرایی و حقیقتمانندی، تقابل سنّت و مدرنیته، بازتاب فرهنگ عامه، استفاده از زبان عامیانه (تعبیرات و اصطلاحات، الفاظ و آواها)، ضربالمثل و... ، محتوای غالب در این اثر است. افکار و مضامینی که نویسنده در این اثر هنری به تصویر کشیدهاست، تبلوری از کیفیات روحی، عقاید، آرا و جهانبینی اوست. آنچه درخور توجه است، این است که نویسندۀ اثر، با تلفیق روشهای گوناگون و بهرهگیری از ذهن خلاق و سیّال خویش توانستهاست از کثرت رویّه، به وحدتی در خور دست یابد و سبکی خاص در داستاننویسی داشته باشد که در بومینویسی ایشان تبلور یافته است.
