نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

10.30465/lir.2020.31879.1171

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی میان رشته‌ای در حوزه‌های زبان‌شناسی، نقدادبی و جامعه شناسی است که بر کارکرد اجتماعی زبان در جامعه و سیاست و نحوة بازتولید قدرت اجتماعی و سیاسی تاکید می‌کند. بر اساسِ نظریۀ نورمن فرکلاف ، برای کشف لایه‌های زیرین و تحلیل الگوی گفتمانی، باید سه سطح «توصیف»، «تفسیر» و«تبیین» را بررسی کرد. برای دست یافتن به الگوی گفتمانی درسطح «تبیین» که سطح اصلی و بنیادین در بررسی جامعه‌شناسی زبان است، باید سطح «توصیف» (شاخص‌های زبان‌شناختی، عناصر صوری زبان و دستور زبان متن) و سطح «تفسیر» (فرایندهای گفتمان، بافت موقعیتی متن و عوامل بینامتنی) مورد توجّه قرار گیرد. در این مقاله که به روش تحلیلی- توصیفی به گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای، روش تحلیل داده ها به روش کیفی وروش استدلال استقرایی(ازجز به کل) انجام شده می‌کوشیم برپایة نظریة گفتمانی نورمن فرکلاف، به بررسی رابطة دیالکتیک زبان و قدرت و زبان و گفتمان در رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم صرفاً در دو سطح توصیف وتفسیر بپردازیم. دستاورد تحلیل گفتمانی این رمان این است که زویا پیرزاد با تسلط بر گونه‌های آوایی، واژگانی، ساختارجمله و انواع آن و شخصیت پردازی متن در این اثر، زیر ساختی مناسب برای ورود به سطوح دیگر تحلیل گفتمان انتقادی ایجادکرده است. کاربرد الگوی گفتمانی رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، ازنظرفرکلاف، درسطح توصیف، یعنی توصیف عناصر زبان‌شناختی و ساخت‌های زبانی و در سطح تفسیر، یعنی تفسیر فرایند‌های گفتمان، گامی است در شناختِ لایه‌های زیرین این رمان و شناختِ ساختارها و کنش اجتماعی و جهان نگری انتقادی و جامعه شناختی.

کلیدواژه‌ها

آقاگل زاده، فردوس (1390). تحلیل انتقادی گفتمان، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
___________ (1392). فرهنگ توصیفی و تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، چاپ یکم، تهران: علمی.
__________ و مریم سادات غیاثیان (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلة زبان و زبان شناسی، دورة 3، شمارة 5.
احمدی گیوی، حسن وحسن انوری(1387)، دستور زبان فارسی 2، ویرایش چهارم، تهران: نشر فاطمی.
ارباب، سپیده(1391)، بررسی و طبقه بندی دشواژه های رایج فارسی در تداول عامه، مجله پژوهش های زبان شناسی تطبیقی، دوره 2، شماره 4.
پیرزاد، زویا. (1382). چراغها را من خاموش می کنم، چاپ صد و یکم، تهران: مرکز.
جان نژاد، محسن(1380)، زبان و جنسیت: پژوهشی زبانشناختی اجتماعی تفاوتهای زبـانی میـان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه ای. رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران.
شعیری، حمیدرضا(1395). تجزیه و تحلیل نشانه معنا شناسی گفتمان، چاپ چهارم، تهران: سمت.
فرکلاف، نورمن (1387). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة گروهی از مترجمان، چاپ سوم، تهران: مرکز مطالعـات و تحقیقات رسانه ها.
فولادی تالاری، خیام(1377)، عناصر داستان های علمی- تخیلی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
گیررتس، دیرک(1377).نظریه های معنی شناسی واژگانی.ترجمۀ کوروش صفوی، چاپ یکم، تهران:علمی.
میرزا بیاتی، مهین؛ علوی مقدم، مهیار؛ استاجی، ابراهیم؛ شهپرراد، کتایون(1398). «تحلیل گفتمان انتقادی مفهوم «قدرت» در دفتر اول رمان روزگار سپری شدة مردم سالخورده (اقلیم باد) براساس الگوی گفتمانی نورمن فرکلاف»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، سال9، شماره2.
یورگنسن، ماریان وفیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، چاپ نهم، تهران: نشر نی.
Fairclough, Norman (2010), Critical Discourse Analysis, London :Longman. Gee,
__________ (1989). Language and Power. London: Longman.
Paul ,James (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method. New York: Routledge.