نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه هرمزگان. بندرعباس. ایران.

2 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه فرهنگیان. تهران. ایران.

10.30465/lir.2020.31331.1156

چکیده

یکی از برجسته ترین رویدادهای زبانی در عصر مدرن و همزمان با تغییر و تحولات بنیادین در نحوه تفکر و شیوه زیست آدمیان حرکت زبان به سمت کم‌کوشی و میل به اختصار و ایجاز است. در تعاریف زبانشناختی، به قوانین و قواعد ناظر بر تحولات آوایی و صرفی زبان که به راحت‌تر شدن بیان و ساده‌تر شدن شکل و ساختار جملات و عبارات در فرآیندهای ارتباطی منتج می‌شود، «قانون صرف کمترین انرژی در گفتار و نوشتار» اطلاق می شود. یکی از مهمترین تأثیرات این قاعده بر صورتهای زبانی، خروج از معیارهای رسمی و کلیشه‌های تثبیت شده سنتی و حرکت تدریجی به سمت ساحتهای محاوره و غیر رسمی است. در این مقاله نشان داده‌ایم که یکی از عوامل تأثیر گذار در شکل گیری زبان محاوره محمدعلی جمالزاده تبعیت ذهن و زبان ایشان از قاعده کم‌کوشی زبانی است. بر این اساس پاره‌ای از فرآیندهای کم کوشانه زبانی را درسطح ارکان مختلف جمله، در نخستین مجموعه داستانی جمال‌زاده-«یکی بود و یکی نبود»- مورد بررسی قرار داده‌ایم و برآیند مقاله نیز فرضیه مزبور را تأیید کرده است.

کلیدواژه‌ها

احمدی گیوی، حسن انوری. (1371). دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات فاطمی.
افتخاری، سید اسماعیل. (1384). «نقش کم‌کوشی در پیدایش فارسی محاوره»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره7، صص25 تا60.
باطنی، محمدرضا. (1385). «اهمیت استنباط در درک زبان»، روزنامه اطلاعات:24بهمن ماه، ص 6.
باقری، مهری. (1373). تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر قطره.
بالایی، کریستف- میشل کویی پرس. (1378). سرچشمه‌های داستان کوتاه فارسی، ترجمه احمدکریمی حکاک، تهران: انتشارات معین- انجمن ایرانشناسی فرانسه.
بهار، محمدتقی. (1381). سبک شناسی، یا تاریخ تطور نثر فارسی، جلد دوم، تهران: انتشارات زوّار.
پارسی‌نژاد، کامران. (1385). نقد و تحلیل گزیده داستان‌های جمالزاده، تهران: روزگار.
انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم. (1376). «جایگاه جمالزاده در نثر نو فارسی»، یاد سیدمحمدعلی جمالزاده، ص252.
شمیسا، سیروس. (1376). معانی و بیان، چ سوم، تهران: فردوس
شمیسا، سیروس (1381). نگاهی تازه به بدیع، چ سیزدهم، تهران: انتشارات فردوس.
شهبازی، همت (1376). « نقش محمدعلی جمالزاده در ساده کردن زبان ادبی فارسی»، ادبیات معاصر، سال دوم، شماره‌های ‌١٩ـ‌٢٠.
جمالزاده، محمدعلی. (1353). «فابل در ادبیات فارسی». گوهر، شماره18، صص 526-530.
جمالزاده، محمدعلی. (1336). «نثر فارسی». مجله یغما، شماره 110، صص252-253.
جمالزاده، محمدعلی. (1378). قصه‌نویسی، به کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
جمالزاده، محمدعلی. (1384). یکی بود یکی نبود، تهران: انتشارات سخن.
حق شناس، علی‌محمد. (1369). آواشناسی، چ دوم، تهران: انتشارات آگاه.
خاکسار تبریزی، س. ط(1342). «یادداشت‌هایی بر فرهنگ عامیانه»، آرش، شماره 7، صص231-245.
خانلری، پرویز. (1392). تاریخ زبان فارسی، چ نهم، تهران:نشرنو.
خطیبی،حسین. (1386). فن نثر در ادب پارسی، چ سوم، تهران: انتشارات زوار.
خیامپور، عبدالرسول. (1386). دستور زبان فارسی، چ پانزدهم، تبریز: ستوده.
دشتی، محمد. (1377). «از قائم مقام تا جمالزاده».کیهان فرهنگی، شماره 146.صص31-28.
رازی، شمس‌الدین محمدبن قیس. (1387). المعجم فی معاییراشعار العجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مدرس رضوی، چ اول، تهران: انتشارات زوار.
زاهدی، کیوان. (1390). «قدمت اختصارسازی در زبان فارسی»، زبان پژوهی دانشگاه الزهرا، سال دوم شماره 4، صص33-50.
غنی‌پور ملکشاه، احمد. (1393). «شگردهای سنایی در فشرده گویی و ایجاز»، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهیدباهنرکرمان، سال17، شماره 35، صص:291تا316.
فرشیدورد، خسرو. (1384). دستور امروز، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث، تهران: هرمس.
کاوشی‌نژاد، سهیلا. (1377). «حذف درگروه اسمی زبان فارسی»، نامه فرهنگستان، دوره4،شماره4، صص109-127.
کزازی، میرجلال الدین. (1374). معانی، چ چهارم، تهران: کتاب ماد.
مدرسی، فاطمه .(1386). فرهنگ زبانشناسی دستوری، تهران: چاپار.
میرصادقی، میمنت. (1376). واژه‌نامه هنر شاعری، چ دوم، تهران: کتاب مهناز.
هاشمی، احمد. (1370). جواهرالبلاغه، چ سوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
همایی، جلال‌الدین. (1384). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ بیست و چهارم، تهران: هما.
هویدا، علیرضا. (1378). آمار و روش‌های کمی در کتابداری و اطلاع رسانی، تهران: سمت.
یاحقی، محمدجعفر. (1378). جویبار لحظه‌ها، تهران: جامی.