نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیارگروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
چکیده
سیاست‌نامه‌‌ی خواجه نظامالملک طوسی یکی از ارزشمندترین آثار سده پنجم زبان و ادبیات‌فارسی است که علاوه بر آنکه در ادبیات فارسی حائز اهمیت می‌باشد، در متون تاریخی حقوق عمومی نیز اهمیت فراوانی دارد. بخش‌هایی از این اثر، مرتبط با اصول و آیین ملک‌داری براساس شریعت است. با کنکاش در سیاستنامه با مفاهیم و نهادهایی مواجه می‌شویم که خواجهنظامالملک با برشمردن آن‌ها به عنوان مولفه‌های اثربخش در نظام مالی کشور، از مفاهیم و اصول موجود در نظام مالی اسلامی بهره می‌گیرد. مواردی مانند انصاف، شفافیت مالی، ممنوعیت غرر، ممنوعیت اکل مال به باطل، عدالت اقتصادی و امنیت اقتصادی از جمله‌ی این موارد است که نظامالملک با درنظر داشتن شریعت اسلامی، به تصویرسازی از یک نظام مالی اسلامی مطلوب پرداخته-است. بنایراین، در این پژوهش سعی می‌کنیم با یک رویکرد تاریخی و با در پیش گرفتن روش توصیفی-تحلیلی، بخشی از اصول و قواعد مالی ملک‌داری از جمله سیاستهای مالی مورد توجه خواجهنظامالملک در سیاستنامه که براساس نظاممالیاسلامی است، را مورد ارزیابی قرار دهیم.
کلیدواژگان: خواجه نظامالملک طوسی، تاریخ حقوق مالی، سیاستنامه، نظام مالی-اسلامی، سیاست مالی
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم
- ابناثیر (1370). الکامل فی التاریخ، ترجمه سیدمحمدحسین روحانی، جلد 10، تهران: اساطیر.
- اسماعیلی، اسماعیل(1373). «اکل مال به باطل در بینش فقهی شیخ انصاری»، فصلنامه کاوشی نو در فقه، شماره1. صص127-126.
- افشار، بهروز(1392). «بازشناسی ده فرمان در تورات و قرآن پس از قرون وسطا». فصلنامه معرفت ادیان، شماره 25. صص 25-38.
- امیدسالار، محمود(1373). «مفهوم عدالت در سیاستنامه خواجهنظامالملکطوسی»،مجله ایرانشناسی، شماره1. صص 52-66.
- انوری، حسن،(1395). «دیوان استیفا در حکومت غزنویان و سلجوقیان»، مجله بررسیهای تاریخی، شماره49. صص 31-50.
- بنداریاصفهانی(1356). زبدهالنصره و نخبهالعصره، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
- بهزادی، مرضیه (1395). «اندیشههای سیاسی خواجه نظام الملک طوسی»، جندی شاپور، شماره6.صص 15-33.
- موسوی بجنوردی، کاظم (1394). تاریخ جامع ایران، جلد13، چاپ اول، تهران: بنیاد دائرهالمعارف بزرگ اسلامی
- حاجبابایی، محمدرضا؛ محمود شهبندی (1391). «ابعاد فساد از دیدگاه خواجهنظامالملکطوسی». فصلنامه سیاست، شماره2. صص 59-75.
- حمیدیان، علیرضا؛ علی شکاری بادی (1396). واکاوی اندیشه توسعه در تفکر خواجهنظامالملک، دومین همایش بینالمللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه، تهران، دانشگاه اسوه، دانشگاه تهران
- خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، «تاریخ دسترسی»: 12/12/1398: lorestan.iqna.ir
- خزایی، زینب؛ مرجان یزدانپور (1394)، «مالیاتهایاسلامی و جایگاه آن در تامینمنابع مالی»، مجلهاقتصادی، شماره3و4. صص 89-110.
- خواجه نظامالملک طوسی(1389)، سیرالملوک (سیاستنامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
- دلیر، نیره (1388)، مشروعیت و قدرت از دیدگاه خواجهنظامالملک طوسی، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی
- دلیر، نیره (1395)، «وظایف، کارکردها و قواعد براساس رویکرد اندرزنامههای دوره میانه با تاکید بر سیرالملوک»، جستارهای سیاسی معاصر، شماره 1. صص 125-140.
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغتنامه دهخدا.ج یازدهم. چ دوم. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- ربانینژاد، مهدی (1390)، فرّه ایزدی در اندیشه سیاسی ماوردی و خواجه نظامالملک، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
- صابریزاده، بهنام (1395)، مقایسه خاستگاههای نظام سیاستگذاری در سیاستنامه خواجهنظامالملکطوسی با بوروکراسی در ایران معاصر، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیتمدرس
- صادقیشاهدانی، مهدی؛ حسین محسنی (1392)، بایستههای نظاممالیاسلامی در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره2. صص 7-38.
- صدقی، ناصر(1387). «تحلیلی بر سیاستهایاقتصادیدولتسلجوقی در زمینه نظام مالیاتی»، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره71. صص 31-50.
- طوسى، ابوجعفر محمدبنحسن(1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه
- غزالی، عیدیت(1385)، اندیشههای اقتصادی نظام‌الملکطوسی، ترجمه احمد شیبانی، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق.
- غفاری، هادی؛ اصغر ابوالحسنی(1389). تاریخ اندیشههای اقتصادی متفکران مسلمان، چاپ اول، تهران: پیام نور
- فیضآبادی، سیده فاطمه( 1391). بررسی شخصیت و عملکرد خواجهنظام الملکطوسی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، پایاننامه کارشناسیارشد تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
- قاریسید فاطمی، سیدمحمد(1390). حقوق بشر در جهان معاصر؛ درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، چاپ سوم، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهردانش
- کاتوزیان، ناصر (1386). «عدالتوحقوقبشر»، فصلنامهحقوق، شماره3. صص 331-323.
- کلونز، کارلا (1363). دیوانسالاری در عهد سلجوقی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: سپهر
- لمبتن، آن(1396). تداوم و تحول در تاریخ میانه، ترجمه یعقوب آژند، چاپ پنجم، تهران: نشر نی
- متفکرآزاد و دیگران(1398). «نقش و کارایی دولت جمهوریاسلامیایران در تحقق عدالتاقتصادی در سهدههاخیر(با استفاده از رهیافتTVP)»، مدیریتبهرهوری، شماره48. صص 277-302.
- مکارمشیرازی، ناصر(1372). تفسیرنمونه، جلد4، تهران: دارالکتباسلامیه
- مکارمشیرازی، ناصر(1372). تفسیرنمونه، جلد11، تهران: دارالکتباسلامیه
- موسوی، سیدمحمدصادق؛ رییسی، روحاله(1397). تحلیلفقهی و اخلاقی ریسکتجاری و مقایسه آن با غرر با تاکید بر قواعد عام در درآمدزایی مخاطره، پژوهشهای اخلاقی، شماره4. صص 245-225.
- نوریمجیری، مهرداد(1394). «تحولات نظام دیوانسالاری در ایران». تاریخ پژوهی، شماره64. صص 243-277.
- نیاورانی، صابر؛ ایزدی، اکبر(1397). «جایگاه حقبرحداقل رفاه اجتماعی در نظام بینالمللی حقوق بشر». مجلهحقوقیبینالمللی، شماره59. صص 171-204.
- یعقوبزاده، زهرا(1392). سیاستهای اقتصادی-عمرانی خواجهنظامالملکطوسی، پایاننامه کارشناسیارشد تاریخ، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)
- یوسفی، احمدعلی(1387). نظام اقتصادی علوی(مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
- یوسفیراد، مرتضی(1383)، «متدولوژی سیاستنامه نویسی»، علوم سیاسی، شماره23. صص 123-134.
- Bovens, Mark, Robert E. (2014). Goodin, and Thomas Schillemans, Eds. The Oxford handbook public accountability. Oxford University Press.
- Kuşakcı, Sümeyye, and N. Öykü İyigün. (2017). "An Ethical Administration Trilogy: The Concepts of Integrity, Justice, and Benevolence Based on KutadguBilig and Siyasat-Nama." Is Ahlakı Dergisi 10.1:115.
- JAFRI, S. W. H. (1992) Problems Of Saljuqid Administration As Reflected In Siyasat Nama (SUMMARY). In Proceedings of the Indian History Congress. Indian History Congress.
- Lange, Christian. (2011) "Sitting by the ruler's throne: Al-Ghazali on justice and mercy in this world and the next." 131-148.
- Siddiqi, Muhammad Nejatullah. (1982). Recent Works on History of Economic Thought in Islam: A Survey. International Centre for Research in Islamic Economics, King Abdulaziz University.
- Simidchieva, M. (2014). "Kingship and Legitimacy in Nizam Al-Mulk’s Siyasatnama, Fifth/Eleventh Century" Writers and Rulers: Perspectives on Their Relationship from Abbasid to Safavid Times. 97-131.
- Turk, H. Bahadir. (2017). "The Problem Of Checking The Political Power In The Tradition Of Siyasat-Nama: The Case Of Nushatu's-Selatin". AMME IDARESI DERGISI, 50 (3),.
)