نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پسادکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت -مدرس. تهران. ایران.

10.30465/lir.2020.4780

چکیده

پارادایم به معنی سرمشق‌ها و نمونه‌های حاکم بر ذهن و زبان دانشمندان در دوره‌های مختلف است و با اندکی تسامح، در علوم انسانی و هنر نیز نظام‌های فکری غالب یا همان پارادایم‌ها قابل شناسایی است. هنرمندان بسیاری خود را ذیل این نمونه‌های غالب می‌بینند و پیوندی عمیق با اندیشه‌های حاکم در زمان خود می‌یابند. در ایران از سالهای 1320 غالب هنرمندان و نویسندگان خود را وقف تبلیغ برای پارادایم حاکم؛ یعنی مارکسیسم کرده‌بودند و در دهه چهل، هنر مدرنِ خودارجاع «کانتی» بود که هنرمندان و نویسندگان متعددی را مجذوب خود ساخت. یک دهه بعد، تفکرات بوم‌گرای اسلامی، که در ادامه‌ی برخوردهای مختلف با سنت پدید آمده بود، زمینه را برای رشد زیباشناسی «قدسی» ایجاد کرد. به بیان دیگر روشنفکران و نواندیشان دینی با بهره‌گیری از آرای فلاسفه غرب و سنت‌های مذهبی، نوع جدیدی از فلسفه‌ی هنر و ادبیات را در ایران پی نهادند. این نواندیشان که افرادی چون علی شریعتی، مرتضی مطهری، عبدالکریم سروش، داوری اردکانی و دیگران بودند، گرچه در موارد متعددی اختلاف نظر داشته و دارند، در زیباشناسی به حضور یک «امر قدسی» در هنر اسلامی باور دارند. بنابراین، باورمندی به امرقدسی در کنار شرایط اجتماعی و سیاسی ، به خصوص پس از انقلاب اسلامی، زمینه را برای رشد هنر اسلامی- انقلابی فراهم ساخته است.

کلیدواژه‌ها

آل احمد، جلال(1386) غرب­زدگی، چاپ سوم، تهران: مجید.
احمدی، بابک(1393) کار روشنفکری، چاپ ششم، تهران: مرکز.
اقبال لاهوری، محمد(بیتا) احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، بی­جا: رسالت قلم.
توکلی­طرقی، محمد( 1395) تجددبومی و بازاندیشی تاریخ، ویراست دوم، تورنتو: کتاب ایران­نامه.
توکلی­طرقی، محمد( بیتا) «تجدد اختراعی، تمدن عاریتی و انقلاب روحانی»، ایران نامه، سال بیستم، صص 195-235.
توکلی­طرقی، محمد(بیتا) «تجدد روزمره و آمپول تدین» ایران نامه، سال بیست و چهارم، صص 421-458 .
خجسته، فرامرز،فراشاهی نژاد، یاسر و پویان، مجید « تفسیری هگلی از نخستین مانیفست­های درباره داستان و رمان» پژوهش زبان و ادب فارسی، شماره چهل و سوم، صص 1-26.
خجسته،فرامرز،فراشاهی­نژاد،یاسرو صدیقی،مصطفی(1395) «جستاری در بنیان­های فکری نظریه ادبی هوشنگ گلشیری»ادبیات پارسی معاصر، سال ششم، شماره دوم، صص27-47 .
خجسته،فرامرز،صدیقی، مصطفی و فراشاهی­نژاد، یاسر(1395) «تقابل کانتی- هگلی در نقد و نظریه های داستان و رمان در ایران» نقد و نظریه ادبی، سال اول، دوره دوم، شماره 2، صص 31-56 .
خمینی، روح­الله(بی­تا) کشف­الاسرار، بی­جا، بی­نا.
داوری­اردکانی، رضا(1350) شاعران در زمانه عسرت، تهران: نیل.
داوری­اردکانی، رضا(1393) هیدگر و گشایش راه تفکر آینده، تهران: نقش جهان.
رئیس­دانا، فریبرز(1386) گفت آمدهایی در ادبیات، تهران: نگاه.
سروش، عبدالکریم(1367) تمثیل در شعر مولانا و گفتگویی پیرامون هنر، تهران: برگ.
سروش، عبدالکریم(1385) از شریعتی، چاپ دوم، موسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم(1386) قبض و بسط تئوریک شریعت؛ نظریه کامل معرفت دینی، چاپ نهم، تهران: صراط.
شریعتی، علی(1391) هنر، چاپ سیزدهم، تهران: چاپخش.
صابرپور، زینب و شادلو، داوود(1394) «جریان دینی در رمان دینی پس از انقلاب»، فصل­نامه پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، شماره سی و هفتم، صص179-250 .
طباطبائی، محمدحسین( بیتا) اصول فلسفه و روش رئالیسم،  ج1، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
فراشاهی­نژاد، یاسر(1398) نظریه­های رمان در ایران، تهران: پایا.
فراشاهی­نژاد، یاسر«جستاری در مبانی فکری نظریه ادبی حزب توده»(1398) ایران­نامگ، سال 4، شماره 1، صص 85-109.
فردید، سیداحمد(1393) دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان، به کوشش محمد مددپور تهران: چاپ و نشر نظر.
فی، برایان(1390) پارادایم­شناسی علوم انسانی، ترجمه مرتضی مردیها، چاپ سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کوهن، تامس(1369) ساختار انقلاب های علمی، ترجمه احمد آرام، تهران: سروش.
لامارک، پیتر(1396) فلسفه ادبیات، ترجمه میثم محمدامینی، تهران: نشر نو.
مددپور، محمد(1372) تجلی حقیقت در ساحت هنر، تهران: برگ.
مددپور، محمد(1388) دین و سینما، چاپ دوم، تهران: سوره مهر.
مطهری، مرتضی(1369) تماشاگه راز، چاپ هفتم، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی(1395) تحریفات در واقعه تاریخی کربلا، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر(1348) اسرار عقب­ماندگی شرق، تهران: بعثت.
نبوی، نگین(1397) روشنفکران و دولت در ایران، ترجمه حسن فشارکی، تهران: شیرازه.
نجف­آبادی، صالح( 1349) شهید جاوید، بی­جا، بی­نا.
نصر، سیدحسین(1387) جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه دکتر مرتضی اسعدی، چاپ هفتم، تهران: طرح­نو.
نصر، سیدحسین(1396) دین و نظم طبیعت، ترجمه انشاالله رحمتی، چاپ ششم، تهران: نی.
نصر، سیدحسین(1396) معرفت و امرقدسی، ترجمه فرزاد حاجی میرزایی، تهران: فرزان.
Abrahamian, Ervand,( 2004) The Islamic left, Reformers and Revolutionaries  ,NewYork,  Routlege
Hashemi,S.Ahmad (2016) freedom as a remedy for decline, Iran nameh , volume 30 , number 4
Rezaei Yazdi, Hamid(2019)Persian literature and modernity , NewYork , Routleg
Tavakoli- Targhi,Mohamad(2001 ) Refashioning Iran, New York, Palgrave